ایران یکی از کشورهای پیشتاز در زمینه علوم مختلف، خصوصا نجوم بوده است. گواه این امر هم وجود دانشمندان مشهور و رصدخانه های شناخته شده است. به گونه ای که این دانشمندان، دستآوردها و کتابهایشان در تمامی دنیا شناخته شده است و تا سالیان سال هم در بهترین و برجسته ترین دانشگاههای سراسر جهان تدریس می شده است.

رصدخانه مراغه یکی از مشهورترین رصدخانه های ایران است که به دلیل تاریخی بودن و شهرت جهانی که دارد، هرساله بازدیدکنندگان داخلی و خارجی بسیاری را به سمت خود فرا می خواند.

وجود رصدخانه در مراغه سبب شده است، که از این شهر با نام “پایتخت نجوم ایران” یاد شود. مراغه یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است که در استان آذربایجان شرقی قرار گرفته اس. مراغه دومین شهر بزرگ این استان است.

با ما همراه باشید تا با مراغه به عنوان پایتخت نجوم بیشتر آشنا شوید. اما به راستی چرا این شهر را با لقب پایتخت نجوم ایران می شناسند و آیا هنوز رصدخانه مراغه به فعالیت خود ادامه می دهد؟

مراغه کجاست؟

مراغه یکی از شهرهای مهم وبزرگ و درعین حال بسیار زیبا در استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری شهرستان ویژه مراغه است. این شهر در کنار رودخانه صوفی‌چای در دامنه جنوبی کوه سهند و در ۱۳۵ کیلومتری جنوب مرکز استان واقع شده است. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی طرح ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در این منطقه به تصویب دولت رسید. مراغه که به باغ شهر ایران و پایتخت نجوم ایران شهرت دارد جزو ده شهر تاریخی ایران میباشد. سالانه گردشگران خارجی و ایرانی زیادی از مراغه دیدن میکنند.

 رصدخانه مراغه

رصدخانه مراغه روی تپه ‌ای در شمال غربی شهر و در نزدیکی دو روستا به نام‌ های طالب‌ خان و حاجی‌ کرد قرار دارد امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی ‌مانده ‌است. رصدخانه مراغه رصدخانه‌ ای بود که در دوره هلاکوخان به سال ۶۵۷ هجری زیر نظر خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف و ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شد. این رصدخانه زمانی از مشهورترین رصدخانه های اسلامی بوده که آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته بود.

در جوار رصدخانه، سرایی عالی برای استفاده خواجه و منجمین ساخته شده و مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجو نیز احداث گردیده بود. این کارها مدت ۱۳سال به طول انجامید، تا اینکه هلاکو در سال ۶۶۳ ه. ق. درگذشت. لیکن خواجه تا آخرین دقایق عمر خود مواظبت و اهتمام بسیار نمود که آن رصدخانه و کتابخانه از بین نرود و خللی در کار آنجا رخ ندهد و تقویم و زیج ایلخانی حاصل این تلاش بی وقفه بوده است هم اکنون از بزرگ ترین مرکز علمى منطقه، تنها قسمت هاى کوچکى بر بلنداى تپه مشرف به  شهر مراغه باقیمانده است. خوشبختانه در طول دهه پنجاه با کاوش هایى که به سرپرستى دکتر پرویز ورجاوند انجام شد باقیمانده هاى این بنا مرمت شده است. در حال حاضر، گنبدی بزرگ به جهت حفظ بناهای باقیمانده بر روی آن قرار داده شده که ظاهرا به صورت نمایشگاه نیز از آن استفاده میشود.

پایتخت نجوم ایران در خاموشی/ تداوم رکود در تنها مرکز تحقیقاتی نجوم و اختر فیزیک کشور در مراغه

احمد طالبی: فعالیت‌های مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه به علت الحاق با دانشگاه مراغه به صفر رسیده و همچنان در رکود است.

این مرکز به عنوان تنها مرکز تحقیقاتی نجوم و اختر فیزیک کشور فعالیت علمی خود را از سال ۸۱ زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز کرده است.

بیشتر از سه سال این مرکز علمی پژوهشی استقلال خود را از دست داده و در دولت قبل به دانشگاه مراغه الحاق شده و از آن روز عملکرد و فعالیت‌های آن هر روز رو به افول است.

در زمان رونق آن در سال صد‌ها طرح پژوهشی، تحقیقاتی و مقاله isi به همت استادان این مرکز تولید و در مجلات بین المللی به چاپ می‌رسید که حالا این تعداد به کمترین میزان رسیده است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه گفت: این مرکز به عنوان اولین و تنها مرکز پژوهشی صرفا تخصصی در حیطه نجوم و اخترفیزیک در ایران به پشتوانه رصدخانه مراغه تأسیس شده است.

هومان مرادپور افزود: حتی ipm پژوهشکده نجوم تهران تهران بعد از مرکز نجوم و اخترفیزیک مراغه  تأسیس شده است.

وی اضافه کرد: این مرکز قبل از ادغام از نظر تحقیقاتی و رتبه پژوهشی هم ردیف دانشگاه‌های تهران، شیراز و تبریز بوده است.

به گفته این دانشمند مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه، این مرکز با استقلال از دانشگاه مراغه می‌تواند به جایگاه قبلی خود بازگردد و به دستاوردهای قبلی خود برسد.

وی افزود : قبل از ادغام همه ساله با مدیریت مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه چندین همایش ملی برگزار می‌شد و ده‌ها استاد و محقق در این همایش‌ها شرکت می‌کردند و از زمانی که این مرکز استقلال خود را از دست داده دیگر از آن فعالیت‌ها علمی خبری نیست.

دیگر عضو هیات علمی مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه گفت: رصدخانه تاریخی مراغه هویت علمی و تاریخی ایران و مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک با هدف احیای تاریخ گذشته علم نجوم در این شهر تاسیس شده است.

مظفری افزود: فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی این مرکز در زمان رونق آن همزمان با فعالیت‌های پژوهشی دنیا و با مشارکت دانشمندان علم نجوم و فیزیک دنیا پیش می‌رفت.

وی اضافه کرد: فعالیت‌های این مرکز تحقیقاتی با فعالیت های علمی و پژوهشی دانشگاه مراغه همخوانی ندارد.

رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک نیز در این باره گفت: آمارها از کاهش فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشری این مرکز در سه سال گذشته است.

صادق‌نژاد افزود: تعداد مقالات isi این مرکز از ۱۱۴ مورد در سال نود و هفت به سه مورد در سال گذشته رسیده است.

وی اضافه کرد: تعداد طرح‌های پژوهشی این مرکز از ۱۹۷ طرح در سال نود و شش به صفر رسیده است.

به گفته، رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک، تعداد همکاران پژوهشی این مرکز از ۲۰ تا ۳۰ نفر به صفر رسیده است.

نماینده مردم مراغه و عجب‌شیر در مجلس شورای اسلامی گفت: استقلال دوباره تنها مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک کشور در مراغه برای احیای دوباره نجوم یک ضرورت است.

علی علیزاده افزود: نام رصدخانه مراغه با علم نجوم ایران عجین گشته و توسعه علم نجوم، اختر فیزیک و رصد خانه تاریخی مراغه تنها با استقلال دوباره این مرکز علمی و تحقیقاتی محقق خواهد شد.

وی اضافه کرد: طرح استقلال دوباره این مرکز علمی از دانشگاه مراغه به عنوان سئوال از وزیر در مجلس از طریق کمسیون آموزش به ثبت رسیده است.

نماینده مردم مراغه و عجب‌شیر در مجلس شورای اسلامی در ادامه گفت: سه سال پیش ادغام مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک با دانشگاه مراغه فعالیت‌های آن را تحت تاثیر قرار داده است.

تلسکوپ ارزشمندی که در یکی از ساختمان‌های این مرکز در شهرکولی عصر نصب شده در حال خاک خوردن است.