کدام سیاره معروف به سیاره صبحگاهی یا شامگاهی است؟

منظومه شمسی، منظومه ای است که سیاره زیبای ما، یعنی زمین در ان قرار گرفته است. این منظومه از ۹ سیاره تشکیل شده است. در مرکز این منظومه، خورشید قرار دارد و همه سیارات به دور خورشید در گردش هستند. ترتیب این سیارات با توجه به فاصله آنها به خورشید از نزدیک به دور عبارت اند از:

عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس، نپتون و پلوتون.

مدار سیاره زهره، در درون مدار زمین قرار گرفته است. زهره نسبت به زمین در فاصله کمتری از خورشید قرار گرفته است.

به سیاره زهره، ستاره صبحگاهی و شبانگاهی می گویند، در واقع یونانیان و مصریا باستان تصور می کردند که یک ستاره بامدادی وجود دارد و یک ستاره شامگاهی. آنها ستاره صبحگاهی را فسفروس می گفتند که به معنای “آورنده نور” بود و ستاره شبانگاهی را هسپروس می نامیدند که به معنای “ستاره شامگاه” بود. آنها چند صد سال بعد دریافتند که در واقع این دو جرم، یک سیاره واحد و همان سیاره زهره یا ناهید هستند.

اما چطور زهره هم می تواند ستاره صبحگاهی باشد و هم ستاره شامگاهی؟

زمانی که زهره در یک سوی خورشید است، خورشید را در آسمان دنبال کرده و سریعاً پس از غروب آفتاب، هنگامی که آسمان به اندازه کافی برای رؤیت راحت آن تاریک شد، درخشنده می شود. زمانی که زهره در درخشنده ترین حالت خود قرار دارد، تنها چند دقیقه پس از غروب آفتاب در آسمان نمایان می شود و این هنگام است که آن را ستاره شامگاهی می نامند.
زمانی که زهره در سوی دیگر خورشید قرار دارد، همزمان با حرکت خورشید در آسمان، در مقابل آن پیشروی می کند. در چنین حالتی زهره چندین ساعت پیش از طلوع آفتاب از افق شرق طلوع می کند. سپس همچنان که خورشید بالا می آید، آسمان نیز به روشنی می گراید و زهره در آسمان روز از دید پنهان می شود. در این حالت به آن ستاره بامدادی می گویند.

«ستاره‌‌ی صبحگاهی» و «ستاره‌ی شامگاهی»

در اصل، عناوین «ستاره‌ی صبحگاهی» و «ستاره‌ی شامگاهی» تنها برای نورانی‌ترین سیاره‌ یعنی سیاره‌ی زهره(ناهید) به کار می‌رفتند. سیاره‌ی زهره بسیار درخشان‌تر از ستاره‌های حقیقی آسمان بوده، چشمک نمی‌زند بلکه با نوری ثابت و نقره‌فام نورافشانی می‌کند. رصدگران باستانی که به حرکت ناهید نسبت به ستارگان پس‌زمینه‌اش( هنگام صبح در افق شرقی و هنگام غروب در افق غربی بود) پی برده بودند، خیلی زود متوجه سیار بودن این سیاره شدند. نیکولاس کامیل فلاماریون، ستاره‌شناس فرانسوی در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ از سیاره‌ی زهره با نام «ستاره‌ی شبان(چوپان)» یاد می‌کرد، خود من(نویسنده) سیاره‌ی ناهید را «نور شبِ آسمان» می‌نامم. حال، اگر تنها ناهید را در نظر بگیریم، فهم ریشه‌ی عناوین ستاره‌ی صبحگاهی و ستاره‌ی شامگاهی آسان‌تر می‌شود.

البته، ناهید تنها سیاره‌ی سیار در آسمان نیست، چهار سیاره‌ی دیگر نیز قابل مشاهده با چشم غیرمسلح هستند(پنج سیاره، اگر اورانوس را هم که در شب های صاف و تاریک به سختی دیده میشود حساب کنیم). اما تفاوت این است که، با استثنا قائل شدن برای سیاره‌ی مشتری و در اوقات خاصی نیز سیاره‌ی مریخ، هیچ سیاره‌ی دیگری رفتار ناهید را از خود نشان نمی‌دهد. گرچه، از زمانی به بعد عناوین ذکر شده به صورت جمع مورد استفاده قرار گرفتند تا چهار سیاره‌ی دیگر نیز با عناوین «ستارگان صبحگاهی» و «ستارگان شامگاهی» شناخته شوند. در هفته‌ی پیش رو(امروز ۲۰ بهمن ۹۴) هیچ ستاره‌ی شامگاهی نداریم و تنها ستاره‌ی صبحگاهی خواهیم دید. تفاوت میان این دو اصطلاح بسیار دقیق است. برای مثال، طلوع در مشرق میان ساعات ۱۹:۳۰ و ۲۰:۳۰ به وقت محلی متعلق به سیاره‌ی مشتری می‌باشد. این سیاره بین ساعات ۰۱:۳۰ تا ۰۲:۳۰ بامداد به اوج ارتفاع خود در آسمان جنوبی رسیده و هنگام پایین رفتن در افق غربی هنگام سپیده‌دم همچنان قابل مشاهده است. بنابراین این سیاره‌ی غول‌پیکر در طول شب در موقعیت خوبی برای رصد قرار داشته و می‌توان تغییرات نوارهای ابری و چهار قمر آن را مشاهده کرد.

حال که مشتری برای بیشتر ساعات شب بالای افق می‌باشد واجد شرایط برای دارا بودن عنوان «ستاره‌ی شامگاهی» است، گرچه دقیقا به همین علت نیز میتوان به آن عنوان «ستاره‌ی صبحگاهی» را داد. سیاره‌ی بعدی که می‌توان مشاهده کرد مریخ است که پس از ساعت ۰۰:۳۰ به وقت محلی طلوع می‌کند و هنگام طلوع خورشید در حال عبور از نصف‌النهار جنوبی می‌باشد. بنابراین سیاره‌ی سرخ باید یک ستاره‌ی صبحگاهی باشد. برای سیارات عطارد و زهره هیچگاه چنین ابهامی وجود ندارد، زیرا سیارات ذکر شده هیچ‌موقع در آسمان فاصله‌ی چندان زیادی از خورشید نمی‌گیرند. در حقیقت، در دوران پیش از ظهور مسیح، این دو سیاره دو هویت -دو اسم- داشتند، زیرا هنوز این موضوع درک نشده بود که این سیارات به نوبت و بصورت متناوب در طرفین خورشید ظاهر می‌شوند. عطارد هنگامی که بعنوان یک ستاره‌ی صبحگاهی می‌درخشید با نام آپولو و زمانی که در آسمان شامگاهی ظاهر می‌گشت با نام عطارد(Mercury) خوانده می‌شد. سیاره‌ی زهره هنگام صبح با نام Phosphorus و هنگام شب به نام Hesperus خوانده می‌شد. باید از جناب فیثاغورث تشکر کنیم که حوالی قرن ۵ پیش از میلاد متوجه شد که فسفروس و هسپروس در حقیقت یکی هستند. به علت اینکه سیارات عطارد و زهره در مدار نزدیکتری نسبت به مدار زمین به دور خورشید می‌گردند، این سیارات با عنوان « سیارات داخلی» شناخته می‌شوند. کشیدگی به زاویه میان خورشید و سیاره آنطور که از زمین قابل مشاهده است گفته می‌شود. هنگامی که عطارد یا زهره کشیدگی غربی با خورشید دارد، ستاره‌ی صبحگاهی بوده و زمانی که کشیدگی شرقی دارد ستاره‌ی شامگاهی می‌باشد.

«ستاره‌‌ی صبحگاهی» و «ستاره‌ی شامگاهی» و عبور در مقابله

عبور در مقابله