المپوس مرتفع ترین کوه آتشفشانی مریخ

کهکشان و فضای خارج از زمین همواره رمز و رازهایی را در پی داشته است. وجود زندگی در کرات دیگر، وجود سیاراتی قابل سکونت، وجود آب شرب در سیاره های دیگر و خیلی فرضیات دیگر، همه و همه سبب شده تا کهکشان، به شکل یک راز برای انسانها باقی بماند. اما در دنیای حاضر، دانشمندان در تلاش هستند تا به این سوالات و بسیاری سوالات دیگر پاشخ دهند. یکی از سیاراتی که دانشمندان علاقه بسیاری به آن نشان می دهند سیاره مریخ است. کاوش های بسیاری در این سیاره صورت گرفته و نتایج جالب توجهی هم به دست آمده است.

ما امروز در این مقاله قصد داریم تا شما را با یک کوه آتشفشانی به نام “المپوس” که در مریخ واقع شده است، آشنا کنیم و جزییاتی را از این کوه مرتفع برای شما بیان کنیم. با ما همراه باشید.

مریخ

مریخ چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی است که در مداری طولانی تر از زمین و با سرعتی کمتر از زمین حرکت می‌کند. هر یک باری که به بدور خورشید می‌چرخد معادل ۶۸۷ روز (روز زمین) به درازا می‌کشد و شب و روز کمی طولانی‌تر از کره زمین است. بزرگی این سیاره نزدیک به یک دوم زمین است و قطر آن ۶۷۹۰ کیلومتر می‌باشد. جوّ آن شامل ۹۵ درصد دی اکسید کربن، ۳ درصد نیتروژن، ۱٫۶ درصد آرگون و فقط مقدار ناچیز اکسیژن و آب وجود دارد. جو سیاره سرخ بسیار رقیق است، به طوری که فشار جوی سطح آن، معادل یک صدم فشار جو زمین در سطح دریاست. علاوه بر این جو مریخ محافظ خوبی در برابر تابش‌های مرگبار فضایی نیست. بیشتر مناطق مریخ بسیار سرد است. دمای هوا در قطب‌های آن می‌تواند تا ۱۳۰ درجه زیر صفر پایین برود.

مریخ دارای دو منطقه یخی در قطب‌هایش است. با توجه به گفته ناسا، در طول زمستان، دما در نزدیکی هر دو قطب شمال و جنوب بسیار سرد است به طوری که حتی دی اکسید کربن به یخ تبدیل می‌شود.

این روند در تابستان تغییر می‌کند و دی اکسید کربن دوباره به جو تبدیل می‌شود. دی اکسید کربن به طور کامل در نیمکره شمالی ناپدید می‌شود اما برخی از یخ دی اکسید کربن در جو جنوبی باقی می‌ماند. تمام این حرکات یخ اثرات زیادی بر آب و هوای مریخ دارد و سبب ایجاد باد و سایر پدیده‌های جوی می‌شود.

کوه المپوس

کوه المپوس( Olympus Mons) بلندترین کوه سامانه خورشیدی است. که در سیاره مریخ و با مختصات ۱۸°N 133°W / 18, -133 قرار دارد.  ارتفاع آن بیش از ۲۵ کیلومتر است و پهنایی به اندازه کشور نپال دارد. قطر دهانه آن  ۸۰کیلومتر و پهنای پایه مخروط آتشفشان به ۶۲۴ کیلومتر می‌رسد که با دشتهای مسطح احاطه شده است. منطقه آتشفشانی تارسیس در مریخ در حقیقت خانه تعدای از بزرگترین آتشفشانها در منظومه شمسی است. قله آسکرئوس و الیسیوم که به ترتیب ۱۴.۹ و ۱۲.۶ کیلومتر ارتفاع دارند، در این منطقه واقع شده اند. سیاره سرخ بدلیل ساختار زمین شناختی خود و جاذبه اندکش محل مناسبی برای تولد آتشفشانهای غول پیکر است.

در مریخ دریا و اقیانوسی وجود ندارد تا بتوان از معیار « سطح ارتفاعی عوارض دریای آزاد» استفاده کرد، قاعدتاً یک سطح صفری را به عنوان مرجع تعیین ارتفاع در این سیاره بایستی در نظر گرفت. به این سطح Areoid of Mars می‌گویند که معادل ژئویید یا سطح مبنای ارتفاعی (geoid) در زمین است. ژئویید (Geoid) حالتی تعریف می‌شود که سطح اقیانوس‌های زمین در وضعیتی قرار داشته باشند که سطح ارتفاعشان فقط تحت تأثیر گرانش زمین باشند، به طوری که اثر باد و جریان‌های اقیانوسی و جزر و مدی در ارتفاع سطح دریاها حذف شده باشد.

سطح صفر در مریخ جایی تعریف می‌شود که فشار اتمسفر در آن‌جا ۶۱۰.۵ پاسکال باشد. این مقدار فشار برگرفته از نقطه‌ی سه‌گانه‌ی آب (Triple point of Water) است. در نقطه‌ی سه‌گانه‌ی یک ماده، در فشار و دمای مشخصی هر سه فاز جامد و مایع و گاز آن ماده می‌توانند به صورت هم‌زمان در تعادل ترمودینامیکی وجود داشته باشند. در مورد نقطه‌ی سه‌گانه‌ی آب، مقدار فشار حدود ۰.۶ درصد فشار هوا در سطح دریاهای آزاد است؛ یعنی معادل ۰.۰۰۶ اتمسفر. در این حالت، یعنی از ارتفاعی در سطح مریخ که فشار ۰.۰۰۶ اتمسفر زمین باشد، ارتفاع کوه المپوس در مریخ طبق منابع بیش از ۲۵ کیلومتر ذکر شده است.

این یک تعریف تئوری برای تعیین سطح صفر در مریخ بود و امروزه در عمل این سطح به طور مستقیم براساس اندازه‌گیری‌های گرانشی ماهواره‌ای تعیین می‌شود. گاهی هم عوارض در سیارات خاکی بر اساس ارتفاع‌شان از متوسط سطح دشت‌های اطراف همان عارضه بیان می‌شود. همین طور گاهی ارتفاع و عمق عوارض به ویژه در زمین‌شناسی بر اساس ارتفاع از Geodetic Datum تعریف می‌شود که در این حالت با توجه به کاملاً کروی نبودن سیارات و پَخ بودنشان در استوا، ارتفاع عوارض نسبت به حالتی که سیاره اگر کاملاً کروی بود بیان می‌شود. در این حالت ارتفاع کوه المپوس در مریخ ۲۱۲۲۹ متر بیان شده است.

آتشفشان‌های تارسیس

در حالی که در حال کوهنوردی در اطراف کوه المپوس هستید، می‌توانید از آتشفشان‌های دیگر منطقه “تارسیس”(Tharsis) نیز دیدن به عمل آورید. بنا به گفته ناسا، تارسیس میزبان ۱۲ آتشفشان غول‌پیکر است.

تارسیس (Tharsis) یک فلات بسیار بزرگ آتشفشانی است که در منطقه نیمگان (استوا) سیاره مریخ و در پایانه غربی “دره‌وار مارینر”(Valles Marineris) واقع شده است.

در تصویر فوق، منطقه تارسیس شرقی که توسط فضاپیما “وایکینگ ۱”(Viking ۱) در سال ۱۹۸۰ ثبت شده قابل مشاهده است.

در سمت چپ، از بالا به پایین، می‌توانید سه آتشفشان سپری را که تقریباً ۱۶ مایل (۲۵ کیلومتر) ارتفاع دارند ببینید. نام این آتشفشان‌ها، “Ascraeus Mons”، “Pavoni Mons” و “Arsia Mons” نام دارند. در سمت راست بالا یک آتشفشان سپری دیگری به نام “Tharsis Tholus” وجود دارد.

آتشفشان سپری(Shield volcano) یکی از انواع آتشفشان است. از روی هم قرار گرفتن روانه‌های متوالی آتشفشان، ساختار مدور کم‌ارتفاعی شبیه سپر تشکیل می‌شود که قطر آن غالباً به چند ۱۰ کیلومتر می‌رسد که به آن آتشفشان سپری می‌گویند.

در این نوع آتشفشان، ماگما از یک نقطه خارج می‌شود و به صورت مخروط‌های پهنی که دارای شیب دامنه‌ای بسیار کم هستند، در سطح زمین ظاهر می‌شود.