ازن , سپر بلاگردان

نکته‌های برجسته در تاریخچه ازن

• در سال ۱۸۳۹ م (۱۲۱۸) گاز ازن توسط F.Schonbein دانشمند آلمانی کشف شد.
• در سال ۱۸۶۰ م (۱۲۳۹) صدها ایستگاه، اندازه‌گیری گاز ازن را در سطح زمین آغاز کردند.
• در سال ۱۸۸۰ م (۱۲۵۹) ویژگی جذب پهنای گسترده‌ای از پرتوهای خورشیدی، در گستره طول موج‌های ۲۰۰ تا ۳۲۰ نانومتر، در لایه‌های بالایی جو توسط Hartley دانشمند انگلیسی عنوان شده، این منطقه ازنوسفر نامیده شد.
• در سال ۱۹۱۳ م (۱۲۹۲) با اندازه‌گیری پرتوهای فرابنفش خورشیدی ثابت شد که بیشتر مقدار گاز ازن در استراتوسفر جای دارد.
• در سال ۱۹۲۰ م (۱۲۹۹) نخستین اندازه‌گیری‌های کمی در باره ظرفیت کل گاز ازن انجام گرفت.
• در سال ۱۹۲۶ م (۱۳۰۵) برای اندازه‌گیری کل ضخامت لایه ازن، شش دستگاه بیناب‌سنج نوری (اسپکتروفتومتر) گاز ازن، دابسون، در نقاط گوناگون جهان نصب شد.
• در سال ۱۹۲۹ م (۱۳۰۸) با کشف روش Umkehr، (اندازه‌گیری برپایه پژواک)، برای اندازه‌گیری قائم مقدار گاز ازن، مشخص شد که بیشینه (ماکزیمم) این مقدار در زیر ارتفاع ۲۵ کیلومتری قرار دارد.
• در سال ۱۹۳۰ م (۱۳۰۹) فرضیه نور-شیمی (فتوشیمیایی) تشکیل ازن در استراتوسفر، بر پایه شیمی اکسیژن خالص مطرح شد.
• در سال ۱۹۳۴ م (۱۳۱۳) با اندازه‌گیری مقدار ازن جو بالا، به وسیله بالن (ازن سوند-ازن سنج) مشخص شد که بیشینه این مقدار در ارتفاع حدود ۲۰ کیلومتری قرار دارد، این محدوده را لایه ازن نامیدند.
• در سال ۱۹۵۵ م (۱۳۳۴) فرضیه تباهی ازن توسط بنیان‌های HO_x عنوان شد.
• در سال ۱۹۵۷ م ( ۱۳۳۸) سازمان جهانی هواشناسی WMO مسئول مشاهده و بررسی یکنواختی لایه ازن در سطح جهان معرفی شد و سیستم جهانی لایه ازن را منتشر کرد.
• در سال ۱۹۶۵ م (۱۳۴۴) فرضیه نور-شیمی لایه ازن و نابودی آن توسط بنیان‌های HO_x مطرح شد.
• در سال ۱۹۶۶ م (۱۳۴۵) نخستین اندازه‌گیری لایه ازن توسط ماهواره انجام شد.
• در سال ۱۹۷۱ م (۱۳۵۰) نابودی ازن توسط فرایند NO_x مطرح شد.
• در سال ۱۹۷۴ م (۱۳۵۳) بررسی شیمیایی ClO_x به عنوان فرایند تباه کننده ازن آغاز شد.
• در سال ۱۹۷۴ م (۱۳۵۳) مواد کلرین CFC که توسط انسان استفاده می‌شوند، منبع و سرچشمه کلرین در لایه استراتوسفر شناخته شد.
• در سال ۱۹۷۵ م (۱۳۵۴) نخستین نشست بین‌المللی وضعیت جهانی ازن توسط سازمان جهانی هواشناسی WMO برگزار شد.
• در سال ۱۹۷۷ م (۱۳۵۶) نقشه دگرگونی‌های لایه ازن، توسط UNEP با همکاری سازمان جهانی هواشناسی WMO ترسیم شد.
• در سال‌های ۱۹۹۴-۱۹۸۱ م (۱۳۷۳-۱۳۶۰) بررسی‌های علمی تغییرات لایه ازن، توسط WMO، UNEP و سازمان ملی پژوهش چاپ و منتشر شد.
• در سال ۱۹۸۴ م (۱۳۶۳) برای نخستین بار کاهش غیرطبیعی لایه ازن (حدود ۲۰۰ میلی‌اتمسفر سانتی‌متر) در Syowa، جنوبگان، در تایخ اکتبر ۱۹۸۲ (شهریور ۱۳۶۱) در نشست جهانی کمسیون Halkidiki مطرح شد، اما بررسی این مساله به سال بعد موکول شد.
• در سال ۱۹۸۵ م (۱۳۶۴) در کنوانسیون وین، برای حفاظت و نگهداری لایه دربردارنده ازن و داده‌های ایستگاه Hally، بر مبنای وجود شکافی در لایه ازن در طی فصل بهار نیمکره جنوبی بر فراز جنوبگان توسط بریتانیا انجام شد.
• در سال ۱۹۸۶ م (۱۳۶۵) بررسی‌های مؤسسه مونتسوری پاریس (Montsouris) در دوره زمانی ۱۹۱۰-۱۸۷۳ م (۱۲۸۹-۱۲۵۲) نشان داد که در سده پیشین، مقدار گاز ازن در سطح زمین، که آلاینده بسیار خطرناکی است، نصف مقدار کنونی بوده است.
• در سال ۱۹۸۷ م (۱۳۶۶) تحت نظر UNEP، توافق‌نامه (پروتکل) مونترال، بر مبنای عوامل تباه‌کننده لایه ازن تشکیل شد و اساسنامه ازن فراملی توسط IOTP نوشته شد.
• در سال ۱۹۸۸ م (۱۳۶۷) بر اساس گزارش سازمان ناسا، غلظت لایه ازن در استراتوسفر پایینی، کاهش یافته است. علت آن فعالیت ترکیبات دوتایی کلر و برم است که به وسیله فعالیت‌های صنعتی بشر ایجاد شده و منشا ایجاد شکاف بهاری در لایه ازن بر فراز جنوبگان بوده است.
• در سال ۱۹۹۰ م (۱۳۶۹) برای استحکام توافق‌نامه مونترال، لایحه لندن، مینی بر توقف مرحله به مرحله کلیه فعالیت‌های ایجادکننده و مصرف‌کننده CFC تاپایان سال ۲۰۰۰ م (۱۳۷۹) تدوین شد.
• در سال ۱۹۹۱ م (۱۳۷۰) بررسی‌های WMO و UNEP نشان داد که لایه ازن نه تنها در زمستان-بهار جنوبگان، بلکه در تمامی جهان به جز منطقه حاره، به سرعت رو به تباهی می‌رود. اندازه‌گیری غلظت ClO در شمالگان، توان بالقوه نیرومندی برای نابودی هرچه بیشتر لایه ازن را نشان داد.
• در سال ۱۹۹۲ م (۱۳۷۱) قطعنامه کپنهاگ برای تقویت هرجه بیشتر توافق‌نامه مونترال مبنی بر توقف تولیدات CFC تا پایان سال ۱۹۹۵ م (۱۳۷۴) و کنترل شدید بر ترکیبات دیگر آن ارائه شد.
• در سال ۱۹۹۴-۱۹۹۲ م (۱۳۷۳-۱۳۷۱) در طی بهار جنوبگان، کاهش غلظت لایه ازن (تا ۱۰۰ میلی اتمسفر سانتی‌متر) و به پهنای حدود ۲۴ متر در کیلومتر مربع، کشف شد. همچنین کمترین غلظت لایه ازن در زمستان-بهار نیمکره شمالی به همراه افزایش توان ویرانگر ترکیبات کلر و برم در استراتوسفر همراه بوده است.
• در سال ۱۹۹۵ م (۱۳۷۴) بر روی سیبری و پهنه گسترده‌ای از اروپا، در طی ماه‌های ژانویه تا مارس ( دی تا اسفند) کاهش لایه ازن تا حدود ۲۵% میانگین دوره طویل اندازه‌گیری آن گزارش شد.

جعفر سپهری

سازمان انرژی اتمی ایران، کارشناسی ارشد هواشناسی و مهندسی برق