راهنمای انتخاب پوشاک مناسب برای رصدگران در سرما
بدن ما همواره در حال از دست دادن گرما است. اگراین چنین نبود، دمای درونی بدن فردی مثلاً با ۷۰ کیلوگرم وزن، با سوزاندن مقدار کالری دریافتی در روز و تبدیل آن به انرژی به حدود ۷۱ درجه سانتیگراد میرسید که طبعاً در چنین دمایی تقریباً همه پروتئینهای بدن متلاشی میشود! البته این از دست دادن گرما در نیمه اول سال بسیار مطلوب است. همه ما در تابستان وقتی در مکانی گرم و به دور از امکانات سرمایشی به سر میبریم در پیِ راهی هستیم تا بهنحوی دمای درونی بدن خودمان را پایین بیاوریم. اما در فصول سرد اوضاع فرق میکند. از آنجایی که از دست دادن گرمای بدن فقط از یک طریق صورت نمیگیرد، در فصول سرد سال و مواقعی که نیاز داریم گرمای درونی بدن خود را حفظ کنیم کار کمی مشکل میشود؛ زیرا بعضی از روشهای دفع گرما از بدن را نمیتوان بهصورت قطعی و کامل متوقف کرد و گاهی همین موضوع بلای جان منجمان و عکاسان آسمان شب در شبهای رصدی میشود…
عکس از امیرحسین ابوالفتح
مردم کشورهای اسکاندیناوی و نواحی نزدیک به قطب شمال که دائم در معرض هوای سرد قطبی قرار دارند، ضربالمثل معروفی دارند: هوای بد نداریم، لباس بد داریم! این سخن بهطور مشخص اشاره به این دارد که اگر پوشش خود را درست انتخاب کنیم از آسیبهای قرارگیری در معرض سرما در امان خواهیم بود. یکی از سختیهای کار منجمان و رصدگران آماتور آسمان شب هم تحمل سرمای شدید در فصول سرد سال است. بهطور قطع بسیاری از ما تجربه شبهای سردی را داشتهایم که سرمای هوا از حد توان و تحمل ما خارج بوده. در این نوشتار سعی بر این است که اطلاعات بیشتری را درباره شیوه اصولی لباس پوشیدن در اختیار کسانی قرار دهیم که علاقهمند به زیباییهای آسماناند تا با سختی و احیاناً کمترین آسیب، از زیباییهای آسمان شب لذت ببرند.
روشهای از دست رفتن گرما در بدن
تبخیر: میدانیم که یکی از راههای دفع گرما در بدن تبخیر است که با تعرق انجام میشود. بدن با عرق کردن میکوشد که گرمای درونی ایجادشده در اثر فعالیت بدنی یا گرمای بیش از حد هوا را کم کند. خوشبختانه، فعالیت رصدگران در شبهای رصدی که عموماً سرد یا خنک است، منجر به تعرق در بدن نمیشود. اما برای آن دسته منجمانی که دوستدار کارهای هیجانانگیز و طبیعتگردی هستند این نکته را باید یادآور شویم که اگر قبل از آغاز شب رصدی و در راه رسیدن به رصدگاه فعالیت بدنی انجام بدهند و بدن خود را به تعرق وادارند، اگر لباسی که پوشیدهاند توانایی دفع بخار را نداشته باشد، این عرق حاصل از فعالیت بدنی سبب مرطوب شدن لباس میشود و همان رطوبت برای تبخیر شدن مقدار زیادی از گرمای بدن را جذب خواهد کرد.
از طریق تنفس: این یکی از آن شیوههایی است که تقریباً مهارش ناممکن است و از هیچ راهی نمیتوان جلویش را گرفت. گرما و آبی که از طریق ششها و در حین دم و بازدم از بدن دفع میشوند، در هوای سرد و همچنین در مناطقی با ارتفاع زیاد و کوهستانی بیشتر میشود. هوای بازدم شما بهطور قطع به سردی هوایی که آن را به درون ششهای خود میفرستید نیست و بدن شما گرم و مرطوبش کرده است. روزانه بخشی از گرما و رطوبت بدن از این طریق از دست میرود و هر چه ارتفاع محل رصد بیشتر باشد و هوا سردتر، این مقدار هدررفتِ گرما بیشتر میشود و کاری هم نمیشود کرد. تنها راهی که ممکن است جلوی این شیوه از دست دادن گرما را بگیرد، بستن شال جلو بینی و دهان است و جایگزینی این گرما و رطوبتِ ازدسترفته با آب و غذا.
انتقال یا هدایت: این شیوه از دست دادن گرما را میتوان تأثیرگذارترین و ملموسترین نوعِ آن دانست. پوست بدن در هوای سرد دائم مشغولِ تبدیل هوای سرد اطراف خودش به هوای گرم و تبادل حرارتی و انتقال گرما به محیط اطراف است. پوشاندن مناسب سر و گردن و دستها در هوای سرد تنها راه مقابله مؤثر با این شیوه از دست دادن گرما است. برای کسانی مثل من که از پوشاندن سر با کلاه متنفر هستند و به هنگام استفاده از کلاه از دم کردن هوای زیر کلاه پشمی و به خارش افتادن پوست سر به ستوه میآیند، شاید دانستن این مطلب که بیش از نیمی از گرمای بدن در هوای سرد از طریق سر و گردن به هدر میرود دلیل مناسبی باشد که پوشش مناسبی برای سر و گردن خود تهیه کنند. خوشبختانه، کلاههای مختلفی با جنسهای متفاوت در فروشگاههای لوازم کوهنوردی در بازار موجود است که میتوانید به اندازه یک شب با آن کنار بیایید. نیمی از گرمای بدن اصلاً مقداری نیست که بخواهید به آن بیتوجهی کنید!
نشستن بر روی زمین سرد بدون زیرانداز هم از آن دست کارهایی است که موجب میشود در مدت کوتاهی سرما به عمق وجود رسوخ کند. نشستن روی زمینی سنگی بدون زیرانداز یا رصد بر روی لایهای از یخ و برف از آن دست کارهایی است که از توان شما برای ادامه کار به شدت میکاهد. ترجیحاً حتی در حین کار با تلسکوپ هم اگر در تماس با بدنه فلزی آن احساس سرما میکنید از دستکش استفاده کنید. عموماً بدنه تلسکوپ در شبهای رصدی سردتر از محیط اطراف است که علت آن را در بخش بعد توضیح خواهیم داد. گاهی ممکن است آن احساس راحتیای را که در فعالیت با دستان بدون پوشش دارید در حین کار با دستکش نداشته باشید. ولی بهجای استفاده از دستکشهای ضخیم و چندلایه و ضدآب و مخصوص برف میتوانید از یک دستکش نازک ولی ضد باد استفاده کنید که جلوی کارآیی شما را نگیرد.
تشعشع: از دست دادن گرما از راه تشعشع شاید عجیبترین شیوهای باشد که با آن سر و کار داریم و نکته بد ماجرا آنجا است که از آن شیوههایی است که چندان نمیتوان جلویش را گرفت. نحوه عملکرد آن هم بسیار ساده است: تابش الکترومغناطیسی که در طولموج فروسرخ اتفاق میافتد و با آشکارسازهای فروسرخ مثل دوربین دید در شب میتوان به خوبی اثرات آن را دید. بدن بهطور دائم در حال تابش در ناحیه فروسرخ است. باید بدانید هرچه اختلاف دما بین بدن شما و محیط بیشتر باشد، این شیوه قویتر و مؤثرتر عمل میکند. در بخش پیش اشاره کردیم که در شبهای رصدی بدنه فلزی تلسکوپ عموماً از دمای محیط سردتر است. علت آن هم دقیقاً همین تابش الکترومغناطیسی است. همه ما میدانیم که گرما از محیط گرم به محیط سردتر منتقل میشود. پرسشی که مطرح میشود این است که آن محیط سردتر از هوای اطراف در شب رصدی کجا است که دمای پایینتری دارد و سبب تابش فروسرخ میشود؟ آن محیط چیزی نیست جز آسمان تهی و فضای خالی بالای سر ما. ما هرچه در جو بالاتر برویم و هوای اطرافمان رقیقتر بشود، از دمای هوا کاسته میشود. بیرون از جو کره زمین هم فضای تهی میانسیارهای قرار دارد با دمایی بسیار کمتر از دمای شب رصدی بر روی زمین. شگفتانگیز نیست؟
تا اینجا با شیوههای از دست رفتن گرما از بدن آشنا شدیم. حالا وقت آن رسیده که بدانیم اگر بدن ما گرما از دست بدهد چه اتفاقاتی میافتد و چه چیزی در انتظار ما خواهد بود. هیپوترمی (از دست دادن شدید دمای بدن) و سرمازدگی دو اتفاقی است که برای کسانی که مدتهای طولانی در معرض سرما قرار میگیرند رخ میدهد.
سرمازدگی (Frostbite)
سرمازدگی عموماً برای کسانی رخ میدهد که ساعتهای طولانی در محیط بسیار سرد و پر از یخ و برف و کوهستانی مشغول ماجراجویی هستند یا دچار دردسر شدهاند. خوشبختانه تابهحال گزارشی از سرمازدگی یا هیپوترمی بین رصدگران ایرانی منتشر نشده است، چرا که در فصول سرد سال اغلب رصدگران در مناطق کویری و دشتها که ارتفاع کمتری دارد به فعالیت میپردازند و صدالبته عموماً مانند کوهنوردان آنقدر از مکان گرم و ایمن دور نیستند که در روند پیشرونده سرمازدگی اندامها گرفتار شوند. در سرمازدگی، آب موجود در بافتهای بدن یخ میزند و بلورهای یخ در درون و در میان سلولها تشکیل میشود. نقاط مستعد برای سرمازدگی صورت و گونهها، انگشتهای پا و دست، پاشنه پا، نوک بینی و در مجموع نقاطی هستند که یا خونرسانی به آنها ضعیف است و در انتهای چرخه خونرسانی قرار دارند، یا در معرض هوای بسیار سرد هستند.
سرمازدگی درجات مختلفی دارد. در نوع درجه یک آن فقط سطح پوست دچار سرمازدگی میشود و حتی ممکن است تاول هم نزند (اغلب در سرمازدگی این اتفاق میافتد). پوست حالت چرمی پیدا میکند و بیرنگ میشود و گِزگِز میکند. این سطح از سرمازدگی احتیاج به بستریشدن ندارد و معمولاً درمان دارویی برای آن تجویز نمیشود. در درجات بعدی از سرمازدگی آسیب شدیدتر خواهد بود و حتی میتواند به قطع عضو در سرمازدگی درجه چهار منجر شود. هر چند همانطور که گفته شد چون منجمان آماتور در فعالیتهای خود پیادهرویهای طولانی در برف ندارند از آسیب سرمازدگی در امانند. در حقیقت خیلی پیشتر از آنکه کار به سرمازدگی اندامها بکشد، باید فعالیت را متوقف کنید و به مکانی گرم پناه ببرید. در مورد سرمازدگیهای ناگهانی که در دماهای چند درجه زیر صفر اتفاق میافتد، هوشیار باشید. شاید لباس بسیار خوب و مناسبی به تن داشته باشید، اما ممکن است برای یک لحظه ناگهان پوشش بخشی از بدن خود را کنار زده باشید. در آن حالت اگر باد شدت داشته باشد و هوا هم بسیار سرد باشد، احتمالاً سرمازدگی ناگهانی برای شما اتفاق میافتد. هیچ نقطهای از بدن خود را در هوای بسیار سرد و زیر صفر درجه سانتیگراد در معرض باد قرار ندهید. اگر بدنتان دچار سرمازدگی شد و حالتهای مشاهدهشده در بالا برای آن اتفاق افتاد مثل رنگپریدگی پوست در ناحیه سرمازده، سفتشدن و چرمیشدن سطح پوست، درد و گزگز و غیره، بیدرنگ از محل سرما دور شوید و به جایی گرمتر و به دور از وزش باد پناه ببرید و با گرمایی ملایم مثل گرمای بدن یا قرار دادن عضو سرمازده در آب با حرارت بین ۳۷ تا ۴۲ درجه شروع به گرمکردن آن عضو کنید. از قراردادن عضو سرمازده در آب جوش یا گرفتن در مقابل شعله آتش جداً خودداری کنید.
روش تشخیص دمای مناسب آب برای غوطهورکردن عضو سرمازده در آب گرم این است که با پوست ناحیه آرنج دست، گرمیِ آب را امتحان کنید. پوست این ناحیه برای گرمای حدود ۴۰ درجه حساس است. این مطالب را برای این بیان کردیم که عکاسان نجومی و اعماق آسمان که برای ثبت لحظهای خاص نمیتوانند از ادامه کار منصرف شوند یا رصدگران هلال ماه که در ارتفاعهای زیاد به رصد میپردازند، ممکن است در معرض این نوع آسیب باشند. وگرنه بسیار پیش از اینکه سرما بخواهد چنین آسیبهای جدی به شما وارد کند باید بهجایی گرمتر پناه ببرید.
هیپوترمی (hypotermia)
هیپوترمی یا کاهش دمای عمومی بدن از آن دست اتفاقات خطرناک و نامطلوبی است که ممکن است در هوای سرد برای منجمان اتفاق بیفتد. بدن انسان در محدوده دمایی بسیار کمی میتواند دمای خود را حفظ کند. هیپوترمی زمانی رخ میدهد که دمای مرکزی بدن به کمتر از ۳۶ درجه سانتیگراد افت کند. بدن انسان اگر بدون پوشش مناسب مدت زیادی در مواجهه با هوای سرد قرار بگیرد و سوختوساز داخلی بدن نتواند گرمای ازدسترفته بدن را جایگزین کند هیپوترمی اتفاق خواهد افتاد. هیپوترمی هم مانند سرمازدگی درجات مختلفی دارد که شامل هیپوترمی خفیف، هیپوترمی ملایم، و هیپوترمی شدید است.
در هیپوترمی خفیف، اندامها بهطور غیرارادی میلرزند که در حقیقت واکنش بدن به اُفت دما است. در این حالت بدن سعی میکند به این روش ماهیچهها را به حرکت وادارد تا گرمای بدن افت نکند. در اینجا دمای بدن شخص بین ۳۲ تا ۳۶ درجه سانتیگراد است و به غیر از احساس سرمای شدید و لرزش، افزایش تعداد تنفس و ضربان قلب و بیحسی پوستی و ضعفهای جزیی در کارکرد ماهیچهها بهویژه در حرکات ظریف با دست مشاهده خواهد شد. همچنین سوختوسازِ پایه بدن، یعنی سوختوساز داخلی هم افزایش مییابد. در هوای سرد و ارتفاعهای زیاد ضریبِ مصرفِ کالری رشدی ۱۲ تا ۵۰ درصدی خواهد داشت و اگر هیپوترمی اتفاق بیفتد ضریب مصرف انرژی از این هم بیشتر خواهد شد. هرچه دمای بدن بیشتر کاهش بیابد، علائم هیپوترمی شدیدتر و اختلالات ماهیچهای بیشتری مشاهده میشود. همزمان با شدت هیپوترمی اختلالات ماهیچهای ایجاد و قدرت تعقل کم میشود و گیجی و فراموشی و اختلال در تعقل و صحبت کردن روی میدهد. دقت کنید که گرمی دست و پا ملاک نیست و منظور از دمای بدن در اینجا دمای مرکز بدن است. برای اطلاع از وقوع هیپوترمی باید به دمای شکم توجه کرد. به یاد داشته باشید که هر لرزیدنی هیپوترمی نیست. ممکن است بعد از صرف غذا هم دچار لرزیدن خفیفی شوید که علت آن هجوم خون به سمت معده برای هضم غذا است. در اینجا منظور ما لرزیدن نسبتاً شدید در تمام اندامهای بدن است.
احتمال بسیار کمی وجود دارد که رصدگر به سرمازدگی و هیپوترمی دچار شود؛ مگر اینکه کار نامعقولی انجام دهد یا اتفاقی پیشبینیناپذیر رخ دهد. هیپوترمی و سرمازدگی، از آن دست اتفاقهایی نیستند که سالها بعد باافتخار خاطره آن را برای دیگران و نسل بعدی خود تعریف کنید!
برای آن دسته از خوانندگان که علاقهمند به فعالیتهای دیگر مثل کوهنوردی هستند یا مسئولیت سفرهای گروهی را برای رصد آسمان به عهده میگیرند مطالعه منابع آموزشی در این زمینه توصیه میشود.
حالا که با راههای از دست دادنِ گرمای بدن و خطرات آن آشنا شدیم، وقت آن رسیده است که پرسشی مرسوم و قدیمی در زندگی، اما جدید برای شبهای رصدی را دوباره مطرح کنیم: امشب چی بپوشیم؟
دانلود مداحی جدید
سلام.عالی بود . ممنون از سایت خوبتون