بارش شهابی برساوشی

وقتی ذرات گرد وغباری که در فضای بین سیارات قرار دارند وارد جو زمین می شوند دراثر سرعت بالای آنها و اصطکاک شدید به وجود آمده می سوزند و به صورت شهاب دیده می شوند. در یک آسمانی صاف و تاریک ممکن است در هر ساعت چند شهاب را مشاهده کنید که در نقاط مختلف آسمان ظاهر و به سرعت محو می شوند. اما در شبهای خاصی از سال تعداد شهابها به یکباره زیاد می شود که به این پدیده «بارش شهابی » گفته می شود. بارش های شهابی در اثر ورود توده ای از ذرات به جو زمین به وجود می آیند.این ذرات با سرعت های زیاد(چند ده کیلومتر در ثانیه) و تقریبا” به طور موازی وارد جو می شوند در نتیجه از دید ناظر زمینی به نظر می آید که همه این شهابها از یک نقطه آسمان خارج می شوند که به این نقطه کانون بارش گفته می شود. کانون بارش در هر صورت فلکی باشد ، بارش شهابی به نام آن خوانده می شود. منشاء بسیاری از بارش های شهابی ، دنباله دارها هستند. این صخر های یخی با حرکت در مدار خود ذرات ریزی به جا می گذارند. با نزدیک شدن دنباله دار به خورشید تعداد ذرات به جا مانده افزایش می یابد. بنابراین مدار دنباله دار مملو از ذراتی می شود که با همان سرعت دنباله دار و تقریبا” در همان مدار به دور خورشید می گردند. به دلیل حرکت متناوب زمین به دور خورشید، سیاره ما در زمان مشخصی از سال به نزدیکی مدار دنباله دار می رسد و با برخورد به این ذرات بارش شهابی رخ می دهد. البته بارشهایی نیز شناخته شده اند که منشاء آنها سیارکها هستند که معروفترین نمونه آن بارش جوزایی است که منشاء آن یک سیارک است. بارش شهابی برساووشی یکی از معروفترین بارش های شهابی سالیانه است که در ۲۱-۲۲مرداد به اوج فعالیت خود می رسد. شاید به جرات بتوان گفت که بارش برساوشی، یکی از شورانگیزترین فستیوالهای سالیانه نجومی باشد که در شب های گرم تابستان منجمان آماتورها را گرد هم می آورد.نخستین گزارشات رصد این بارش به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش برمی گردد که در شرق دور(چین، ژاپن و… ) ثبت شده است. دنباله دار منشاء بارش برساوشی دنباله دار سویفت ـ تاتل است که در سال ۱۸۶۲ توسط لوییس سویفت از نیو یورک و هورس تاتل از رصدخانه هاروارد در ماساچوست کشف شد. چند سال پس از کشف این دنباله دار بود که « شیاپارلی » با کمک محاسباتش نشان داد که دنباله دار سویفت ـ تاتل مشاء این بارش شهابی است. این اولین بار بود که ارتباط بارش شهابی و دنباله دار به اثبات می رسید.افزایش فعالیت بارش برساووشی در سالهای١۸۶۳-١۸۶١ تاییدکننده این مطلب بود. دوره تناوب دنباله دار سویفت ـ تاتل حدود ۱۳۰ سال است وآخرین بار در اوایل دهه ۱۹۹۰به حضیض خود رسید و در سالهای ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲، ZHR آن به بیش از ۲۰۰ نیز رسید. اما پس از آن، این مقدار شروع به زوال نمود .در چند سال گذشته بارش برساووشی با ZHR حدود ۱۰۰ فعالیت معمول خود را داشته است.

اما امسال چه خبر !

بارش شهابی برساووشی ۲۷ تیر هر سال همزمان با برخورد زمین با توده ذرات برساووشی فعال می شود و تعداد شهابهای آن به تدریج افزایش می یابد تا در حوالی۲۲ مرداد به اوج خود می رسد در این هنگام زیر آسمان تاریک می توان شاهد ۴۰-۶۰شهاب در ساعت بود. پس از آن تعداد شهابهای برساوشی به تدریج کاهش می یابد تا اینکه در ۳ شهریور با خروج زمین فعالیت آن به پایان می رسد. اما محاسبات Esko Lyytinen (محقق فنلاندی) نشان می دهد که اختلالات گرانشی سیاره مشتری باعث می شود که امسـال شهابواره های برساوشی ۰/۰۱ واحد نجومی به خورشید نزدیکتر شوند در نتیجه زمین از بخش چگال تر توده ذرات عبور می کند. او پیش بینی می کند که بارش سالیانه امسال از حالت عادی خود پر تعدادتر باشد. زمان اوج آن ساعت ۱۵:۳۰ (به وقت رسمی ایران) ۲۲ مرداد محاسبه شده است. حتی تعدادی از محققین با توجه به دوره تناوب ۱۲ ساله سیاره مشتری برای افزایش فعالیت بارش برساووشی دوره ۱۲ سال را در نظر می گیرند. رصدهای دهه های گذشته تا حدودی این مطلب را نشان می دهند ولی به هر حال این مطلبی است که رصدها باید آن را تایید کنند.

فاصله رشته ذرات ۱۸۶۲ از مدار زمین طی سالهای مختلف(مرجع Meta Research )

اما ویژگی امسال بارش برساووشی فقط در همین خلاصه نمی شود. محاسبات Lyytinen نشان می دهد که علاوه براین امسال زمین از فاصله ۰/۰۰۱۳واحد نجومی رشته ای از شهابواره های برساووشی عبور می کند. این رشته ذرات از عبور سال ۱۸۶۲ دنباله دار سویفت-تاتل به جا مانده اند. او زمان برخورد زمین با مرکز رشته را ساعت۲۰:۵۴زمان جهانی (حدود ۱:۳۰ بامداد ۲۲ مرداد) محاسبه کرد. محاسبات Vaubaillon( از رصدخانه پاریس) و Sergey Shanov (محقق روسی) نیز این گفته را تایید کرد.پیش یینی مقدار ZHR کار مشکلی است. دوره تناوب دنباله دار سویفت-تاتل بیش از دوره دنباله دار تمپل-تاتل(منشاء بارش اسدی)است بنابراین شناخت ما از این دنباله دارکمتر است و این عامل باعث می شود پیش بینی ZHR برای بارش برساووشی امسال مشکل تر از پیش بینی بارش اسدی باشد.به عقیده Lyytinen اگر مکانیسم خروج ذرات از دنباله دار سویفت-تاتل مانند تمپل-تاتل باشد آنگاه برای این برخورد ZHR حدود ۱۰۰ پیش بینی می شود ولی هسته دنباله دار سویفت-تاتل حدود۸ برابر بزرگتر است و این عامل می تواند باعث افزایش ZHR حتی تا حدود ۱۰۰۰ شود ولی این ذرات بسیار کم جرم خواهند بود. بنابراین افزایش تعداد شهابها در زمان یاد شده محتمل است ولی اکثر این شهابها نسبتا” کم نور(قدر۳-۴) خواهند بود. بر عکس اوج سالیانه ، مدت زمان برخورد زمین با این رشته ذرات فقط۴۰ دقیقه محاسبه شده است.

آماده رصد

هر چند که بارش برساووشی در ۲۱-۲۲ مرداد به اوج می رسد ولی این بارش بیش از یک ماه فعال است و این امکان ایجاد می شود در شبهای تابستان رصد آن در برنامه کاری گروههای نجومی قرار گیرد. چند روز قبل و بعد از اوج بارش برساووشی نیز تعداد شهابها قابل توجه هستند بنابراین می توان از ۱۷ مرداد رصدها را شروع کرد. رصد این بارش را می توان از ساعت۱۱ شب شروع کرد.البته بهترین زمان بعد از نیمه شب و قبل از سحراست که در آن وقت ارتفاع کانون بارش زیاد می شود. شهابواره های برساووشی با سرعت حدود ۶۰ کیلومتر بر ثانیه وارد جو می شوند و شهابهای سریعی محسوب می شوند. در شبهای اوج ،بعد و میل کانون به ترتیب ۴۶ و ۵۸+ است. برای رصد اوج تیز بارش (ساعت ۱:۳۰بامداد ۲۲ مرداد) بهترین منطقه اروپا و غرب آسیا است. بنابراین برای رصدگران ایرانی فرصت خوبی فراهم خواهد شد. خوشبختانه امسال نور ماه هم چندان مزاحم رصد نیست.

دست بکار شوید

برای انجام یک رصد موفق و بیاد ماندنی ، الگویی ساده رصدی شامل تیمی دو نفره از راصد و کاتب تدوین و برای علاقه مندان عرضه شده است. به منظور رفع اشکالات جزیی و اطلاع رسانی به منجمان آماتور به همراه فرمها توضیحات کافی نیز ضمیمه شده است. امید است که برساووشی امسال برای همه لذت بخش باشد !!

در همین زمینه :

– رگبارهای شهابی و رصد آن

[ فرم ثبت اطلاعات شهابها (۱) ] [ راهنمای ثبت اطلاعات شهابها (۱) ] [ مثالی از فرم تکمیل شده (۱) ]

[ فرم ثبت اطلاعات شهابها (۲) ] [ راهنمای ثبت اطلاعات شهابها (۲) ] [ مثالی از فرم تکمیل شده (۲) ]

[ نقشه ترسیم رد شهابهای برساووشی ]
منبع :گروه نجوم ستاره شمال