زندگی نامه منجم و ستاره شناس ایرانی خواجه نصیرالدین طوسی

علم نجوم ،یکی از مهم ترین علومی است که بشر از گذشته به آن پرداخته است.
در نتیجه خالی از لطف نیست که هر فردی آشنایی مختصری با پیشینه این علم و اطلاعاتی در مورد آن داشته باشد.
توجه به علم نجوم به دوره های اولیه تاریخ باز میگردد،اما نجوم به طور علمی از زمانی آغاز شد که بشر دست به کشاورزی زد.
زمانی که بشر کشاورزی را آغاز کرد، متوجه تاثیر خورشید بر کشاورزی شد.
انسانهای اولیه به این نکته پی برده بودند که خورشید
باعث ایجاد فصول می شود و کشاورزی در فصول خاصی انجام می شود. بنابراین شناخت و پیش بینی حرکت دقیق خورشید در آسمان و در روزهای مختلف سال برای تامین غذای بشر، امری اجتناب نا پذیر بود.این دوران آهسته آهسته به روزگاری منتهی شد که مردان دانشمندی در تمدن های مختلف پیدا شدندو تمام عمر خود را در تبیین و فهم حرکات و چگونگی تغییرات اجرام سماوی صرف کردند.
ایرانیان باستان دانش گسترده ای هم در مورد سیاره خویش داشتند،
یکی از دانشمندان برجسته جهان اسلام و موسس رصد خانه مراغه شیخ نصیر الدین طوسی است.نظریات این ریاضیدان منجم،نقش موثری در دستاوردهای علمی در روزگار پس از خود داشت،وی همچنین از فقهای بزرگ مذهب تشیع در سده هفتم هجری است.
دانشمندی همه چیز دان که نبوغ فکری و علمی او همواره مورد توجه جهانیان قرار داشته است.

زندگینامه خواجه نصیرالدین طوسی

محمد بن محمد بن حسن طوسی معروف به خواجه نصیرالدین طوسی شیعه در ۱۱ جمادی الاول سال ۵۹۷ ق در طوس به دنیا آمد. نام او محمد، کنیه اش (ابو جعفر ) است و به “نصیرالدین”، “محقق طوسی”، “استاد البشر” و “خواجه” نیز شهرت دارد ، لقب «طوسی» به زادگاه او اشاره دارد.خواجه نصیرالدین طوسی ایام کودکی و نوجوانی خود را در شهر طوس سپری نمود و در این ایام نزد پدرش محمد بن حسن طـوسی که روحانی بود، خواندن و نوشتن، قرائت قرآن، قـواعد زبان عربـی و فارسی، معانی و بیان و مقداری از علـوم منقـول از قبیل حدیث و … را آموخت. مادر او در خواندن قرآن و متون فارسی کمک می کرد.

تحصیلات

سپس با راهنمایی پدرش، برای فراگیری حکمت و منطق نزد دایی اش «نورالدین علی بن محمد شیعی» که از دانشمندان نامور در ریاضیات، حکمت و منطق بود، رفت اما عطش علمی او برطرف نشد و در محضر «کمال الدین محمد حاسب» از دانشوران نامی در ریاضیات به تحصیل پرداخت اما پس از چند ماه استاد قصد سفر کرد.

پس از چندی او به نزد دایی پدرش «نصیرالدین عبدالله بن حمزه» رفت و در نزد او به کسب علوم رجال، درایه و حدیث پرداخت.او در شهر طوس و بدست استادش «نصیرالدین عبدالله بن حمزه» لباس مقدس عالمان دین را بر تن کرد و لقب «نصیرالدین» را به او عطا شد.

نصیرالدین جوان برای کسب علم بیشتر قصد عزیمت به نیشابور را نمود اما در همان زمان پدرش را از دست داد و بعد از گذشت یک سال از فوت پدرش به نیشابور پای نهاد و به توصیه دایی پدر به مدرسه سراجیه رفت و نزد سراج الدین قمری یکی از استادان فقه و اصول به تحصیل پرداخت. سپس نزد یکی از شاگردان امام فخر رازی ، استاد فریدالدین داماد نیشابوری رفت و کتاب «اشارات ابن سینا» را آموخت.

بعد از چندی استاد فریدالدین او را به نزد استادی دیگر به نام «قطب الدین مصری شافعی» فرستاد تا کتاب «قانون ابن سینا» را بیاموزد. خواجه پس از کسب علوم و فنون از دانشمندان نیشابور به ری شتافت و با دانشور بزرگی به نام برهان الدین محمد بن محمد بن علی الحمدانی قزوینی آشنا گشت.

سپس به قصد عزیمت به اصفهان سفر کرد اما در میانه راه با «میثم بن علی میثم بحرانی» آشنا شد و به دعوت او و به منظور استفاده از درس خواجه ابوالسعادات اسعد بن عبدالقادر بن اسعد اصفهانی به شهر قم رو کرد. او پس از قم به اصفهان و از آنجا به عراق رفت و در محضر «معین الدین سالم بن بدران مصری مازنی» (از شاگردان ابن ادریس حلی و ابن زهره حلبی) علم فقه را فراگرفت. و در سال ۶۱۹ ق از استاد خود اجازه نقل روایت دریافت کرد. آن گونه که نوشته اند خواجه مدت زمانی از «علامه حلی» فقه و علامه نیز در مقابل، درس حکمت نزد خواجه آموخته است. همچنین او علم نجوم و ریاضیات را نزد کمال الدین موصلی آموخت و پس از سالها کسب علم به زادگاه خود خراسان بازگشت.

از معروفترین آثار نجومی وی زیج ایلخانی است که در سال ۶۵۰ نوشته شده و همچنین تذکره‌ فی علم‌الهیئه. در نجوم “تذکره فی علم‌الهیه ” وی کاملترین نقد بر “نجوم بطلمیوسی” در قرون وسطی، و معرف تنها الگوی ریاضی جدیدِ حرکاتِ سیارات است که در نجوم قرون وسطی نوشته شده است

خواجه نصیر در زمینه‌های مختلفی همچون ریاضیات و هیئت، عقاید، فلسفه و عرفان، منطق، فقه، طب، علوم غریبه و تفسیر قرآن تالیف نموده و بیشتر آثار او به زبان عربی است.

سفر به بغداد

خواجه نصیرالدین طوسی در سال ۶۷۲ هجری قمری با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت تا بقایای کتاب‌های تاراج رفته را جمع آوری کند و به مراغه بازگرداند، اما در تاریخ ۱۸ ذی الحجه در کاظمین نزدیک بغداد دار فانی را وداع گفت. طوسی یکی از سرشناس‌ترین و با نفوذترین چهره‌های تاریخ فکری اسلام است. تلاش‌های او در علم ریاضیات و ستاره شناسی و تاثیرگذاری‌اش در میان فلاسفه و ریاضیدانان باعث شده است تا روز پنجم اسفند، روز مهندس نامیده شود. همچنین، دانشگاه فنی و مهندسی در تهران نیز به نام او ثبت شده است.

مرگ خواجه

او بنا به وصیت خود در حرم کاظمین دفن شد. او همچنین وصیت می‌کند که روی قبرش اشاره‌ای به ویژگی های علمی‌اش نشود و عبارت «و کَلبُهُم باسِطٌ ذِراعَیهِ بِالوَصید» را در آستانه حرم بنویسند.

آثار و کتب خواجه نصیرالدین

قواعد العقاید
اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی
آغاز و انجام
اوصاف الاشراف
تحریر مجسطی
تحریر اقلیدس
تجریدالمنطق
تلخیص المحصل
اساس الاقتباس
زیج ایلخانی
آداب البحث
آداب المتعلمین
روضهالقلوب
اثبات بقاء نفس
تجرید الهندسه
اثبات جوهر
جامع الحساب
اثبات عقل
جام گیتی نما

اثبات واجب الوجود
الجبر و الاختیار
استخراج تقویم
خلافت نامه
اختیارات نجوم
رساله در کلیات طب
ایام و لیالی
علم المثلث
الاعتقادات
شرح اصول کافی
کتاب الکل
ترجمهٔ صورالکواکب
تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار
تصورات یا روضهالتسلیم
رساله تولا و تبری
معیار الاشعار (در تعریف شعر و علم عروض و قافیه)