دانشمندان به منشا الگوهای مرموز سطح ماه پی بردند

اگر با یک تلسکوپ به سطح ماه بنگرید، الگوهای روشن و موج‌داری را مشاهده خواهید کرد که از آن‌ها به عنوان نگاره‌های مارپیچ سطح ماه یا lunar swirls یاد می‌شود. اگرچه دانشمندان این طرح‌ها را به میدان‌های مغناطیسی قدرتمند منطقه‌ای نسبت می‌دادند؛ اما منشا پیدایش آن‌ها همواره یک راز بوده است.

نگاره‌های مارپیچ سطح ماه و خاصیت مغناطیسی عجیب آن‌ها، از دهه‌ها پیش مورد مطالعه بوده‌اند. حالا محققان با اعلام اینکه منشا این الگوهای سطحی به مجرای گدازه‌‌های زیرزمینی ماه بازمی‌گردد، عقیده دارند که موفق به حل این معما شده‌اند.

اجرای ماموریت‌‌های آپولو ۱۵ و ۱۶ موجب ترسیم نقشه‌ای از مناطق مغناطیسی سطح ماه (که فاقد یک میدان مغناطیسی فراگیر است) و مرتبط دانستن آن‌ها با این نقش و نگارهای مارپیچ در سال ۱۹۷۹ شد. با این حال هنوز ابهاماتی وجود داشت.

در عرض‌های جغرافیایی بالاتر، برجستگی و پیچ و تاب این الگوها نسبت به عرض‌های جغرافیایی زیرین، کمتر است. از طرفی تمامی این نگاره‌ها، دارای میدان مغناطیسی هستند؛ اما در برخی از قسمت‌های دیگر ماه هم که چنین نگاره‌هایی مشاهده نمی‌شود، میدان‌ مغناطیسی وجود دارد.

نکته مهم‌تر اینکه اگرچه این نقش و نگارها به تازگی شکل نگرفته‌اند؛ اما از حیث خصوصیات طیفی، بسیار جوان جلوه می‌کنند و علایم هوادیدگی و آفتاب سوختگی در آن‌‌ها، بسیار کمتر از سایر قسمت‌‌های ماه دیده می‌شود. چگونگی وقوع این مکانیسم هنوز شناخته شده نیست؛ اما یک احتمال این است که میادین مغناطیسی احاطه کننده‌ی این نگاره‌ها، ذرات پر انرژی روانه شده از سمت خورشید را منحرف می‌کنند و موجب کند شدن روند فرسایش در آن نقاط می‌شوند.

تیم تحقیقاتی با استفاده از مدل‌های کامپیوتری دریافت که هر یک از این نگاره‌های مارپیچ، می‌بایست در نزدیکی یک شی باریک مغناطیسی واقع شده باشند که چندان از سطح ماه فاصله نداشته باشد. مجراهای گدازه یا جوی‌های عمودی حاوی گدازه که در اثر فعالیت آتشفشانی بلند مدت کره ماه شکل گرفته‌اند، دقیقا با این توصیف مطابقت دارند. جریان‌های گدازه‌ای و بازالتی ماه در حدود ۳ الی ۴ میلیارد سال قبل؛ علاوه بر ایجاد این مجراها، سطوح پهناور و مسطح تیره رنگی را نیز در جای جای کره ماه شکل داده است.

این موضوع می‌تواند طریقه مغناطیسه شدن مجراهای زیرزمینی ماه را توضیح دهد. در واقع سنگ‌های این قمر با گرم شدن تا ۶۰۰ درجه سانتی‌گراد، در حضور یک میدان مغناطیسی فراگیر (که در گذشته‌های دور، ماه از آن برخوردار بود) و در محیطی فاقد اکسیژن، خاصیت شدید مغناطیسی یا آهنربایی پیدا کردند. دلیل وقوع این فرآیند هم به تجزیه برخی از مواد معدنی در اثر حرارت و آزاد شدن آهن از آن‌ها مربوط می‌شود؛ زیرا در حضور یک میدان مغناطیسی که به اندازه کافی قدرتمند باشد؛ آهن نیز در جهت همان میدان، خاصیت مغناطیسی پیدا می‌کند.

البته به دلیل وجود اکسیژن، روی زمین چنین اتفاقی نیفتاده است. حتی روی ماه نیز چنانچه جریان‌های گدازه‌ای وجود داشت، چنین فرآیندی نمی‌بایست بروز پیدا می‌کرد؛ چرا که ماه میدان مغناطیسی خود را مدت‌ها پیش از دست داد. اما بر اساس نتایج مطالعه‌ی تیکو و همکارانش که سال گذشته انتشار یافت، میدان مغناطیسی ماه حدود ۲ میلیارد سال بیشتر از آنچه که تصور می‌شد دوام پیدا کرد که این، با دوران جریان یافتن گدازه‌ها در سطح ماه همخوانی دارد.

نتایج این مطالعه‌ی تازه در مجله تحقیقات ژئوفیزیک انتشار یافته؛ البته پر واضح است که بهترین راه برای بیشتر آموختن، عزیمت به کره ماه و مطالعه‌ی از نزدیک این نقاط خواهد بود.