بررسی رؤیت پذیری هلال ماه رمضان ۱۴۲۷

باز هم به نزدیکی های ماه مبارک رمضان رسیدیم. مهمترین رویداد نجومی در این برهه را که از لحاظ اجتماعی می توان حائز اهمیت دانست ، بحث رؤیت پذیری هلال ماه رمضان و پس از آن هلال ماه شوال است.

این بار در ماه مبارک رمضان با هلالی روبرو هستیم که بسیار جالب توجه است. هلالی که رصدگران هلال ، برخلاف اکثر هلال ها به راحتی نمی توانند بگویند که آیا این هلال رؤیت می شود یا خیر.

ما در این مقاله سعی داریم با بررسی مشخصات این هلال به یک نتیجه ای در مورد رؤیت پذیری و یا عدم رؤیت پذیری آن در ایران اسلامی برسیم.

وضعیت رؤیت پذیری هلال ماه رمضان از دید معیارهای رؤیت پذیری :

همانطور که می دانید معیارهای زیادی در بحث رؤیت هلال ماه مطرح شده اند. ما در اینجا تنها از معیار یالوپ (Yallop) برای پیش بینی استفاده می کنیم. البته از آنجایی که معیار یالوپ در نمونه های فراوانی نتوانسته وضعیت رؤیت پذیری هلال ها را به خوبی مشخص کند ، با بررسی پارامترهای هلال هایی که به هلال رمضان شبیه هستند و توسط راصدان دیده شده اند ، سعی می کنیم که به یک نتیجه ی خوبی برسیم.

بر اساس معیار یالوپ ، هلال رمضان ۱۴۲۷ به هیچ وجه و حتی با ابزارهای رصدی در هیچ کجای پهنه ی ایران اسلامی رؤیت نخواهد شد. در واقع آخرین مرز رؤیت پذیری هلالِ معیار یالوپ ، از نواحی جنوبی خلیج فارس می گذرد.

البته معیار های دیگری از جمله معیار رصدخانه آفریقای جنوبی (SAAO) نیز حکم به این می کند که این هلال در هیچ نقطه ی ایران چه با چشم مسلح و چه با چشم غیر مسلح رؤیت نمی شود. پس بنا به گفته ی این معیار ها هلال در روز اول مهر ۱۳۸۵ قابل رؤیت نیست. در نتیجه ۲ مهر ۱۳۸۵ اول ماه مبارک رمضان نمی باشد.

اما نکته ی مهم اینجاست:

درست است که معیارهای رؤیت پذیری حکم به عدم رؤیت این هلال در پهنه ی ایران داده اند ، اما آیا این معیارها کاملاً با واقعیت منطبقند؟ جواب خیر است. امروزه با ورود ابزارهای قدرتمند نجومی از جمله تلسکوپ های بالای ۱۰ اینچ به بخش رؤیت هلال ماه ، تقریباً تمام معیار های رؤیت پذیری در مورد هلال های خاصی دچار مشکل شده اند و این مسئله نیاز مبرم به یک معیار جدید و خوب را توجیه می کند. ما با بررسی هلال های مختلف به این نتیجه رسیدیم که می توان این هلال را در ایران هم رؤیت نمود. البته با ابزارهای قوی و شاید هم متوسط.

مشکل این هلال برای رصد شدن نه جدایی زاویه ای آن است و نه سن آن. بلکه ارتفاع کم و مدت مکث کوتاه این هلال رصد را بسیار مشکل کرده است. همانطور که می دانید هلال زمانی رؤیت می شود که تضاد رنگی بین هلال و زمینه ی آسمان ایجاد شود که ارتباط مستقیمی به مدت مکث ماه دارد ، زیرا هر چه این زمان بیشتر باشد زمینه ی آسمان تاریکتر می شود و ماه که یک جسم نورانی است در این زمینه ی تاریک بهتر دیده می شود.

ما در این مقاله برای به نتیجه رسیدن به تعدادی از هلالهای مورد استفاده اشاره می کنیم.

در اینجا مقایسه ای بین پارامترهای هلال ماه مبارک رمضان ۱۴۲۷ در چند شهر مختلف ایران با هلال ماه ذیقعده ۱۴۲۶ که در منطقه ای در غرب اصفهان رصد شده ، خواهیم داشت.

محاسبات برای لحظه ی غروب خورشید به صورت راصد مرکزی و با در نظر گرفتن اثر شکست انجام شده است.

نکات جالبی از بررسی این داده ها بدست می آید.

ابتدا توضیحی در مورد هلال ذیقعده ۱۴۲۶ بدهیم :

این هلال بر اساس معیار یالوپ در منطقه ی اصفهان غیر قابل رؤیت بود ولی توسط چند گروه رصدی در ایران رصد شد که چهار گروه از آنها در اصفهان مستقر بودند. البته ما فقط داده های یکی از این گروه ها را که دارای پارامتر های بهتری بود ، انتخاب کردیم. این هلال ابتدا به وسیله ی ابزار های بزرگ و در نهایت به وسیله ی دوربین      دو چشمی ۸۰×۱۵ رؤیت شد. حتی از هلال نیز عکسبرداری گردید. به گفته ی راصدان ، این هلال تا لحظه ی غروبش توسط ابزار ها رصد شده که نکته ی مهمی می تواند محسوب شود.

از لحاظ جدایی زاویه ای هلال رمضان تنها حدود ۱ درجه با هلال ذیقعده تفاوت دارد. اما همانطور که ملاحظه می کنید پارامتر ارتفاع برای هلال ماه رمضان در مناطق جنوبی و مرکزی بیشتر از هلال ذیقعده است. با توجه به مدت مکث ماه برای مناطق جنوبی و مقایسه ی آن با هلال ذیقعده ۱۴۲۶ می توان اینگونه استنباط کرد که این هلال در شرایط مساعد جوی و با ابزار های رصدی متوسط به بالا ، توسط رصدگران باتجربه در مناطق جنوبی ایران رؤیت می شود. همانطور که گفته شد هلال ذیقعده در نهایت با دوربین دوچشمی ۸۰×۱۵ رؤیت شد. پس می توانیم این هلال را به راحتی با ابزارهای قوی تر در مناطق جنوبی رصد کنیم.

اما مطلب اینجاست که آیا می توانیم این هلال را در مناطق مرکزی و حتی شمالی رؤیت کنیم؟

پاسخ به این سئوال کمی سخت است اما می توان با ترفندهایی احتمال رؤیت هلال را دراین مناطق افزایش داد. با بررسی داده های هلال برای شهر تهران مشاهده می کنیم که نه تنها ارتفاع هلال برای این مناطق کمتر ازهلال ذیقعده است ، بلکه مهمتر از آن ، مدت مکث آن حدود ۷ دقیقه کمتر است که این زمان کم کار را بسیار مشکل می کند.

اما درست است که احتمال اینکه هلال را پس از غروب خورشید رؤیت کنیم کم است اما می توان با شیوه هایی احتمال رؤیت را افزایش داد.

کلید طلایی ، رصد هلال در روز:

خوشبختانه مدتی است که کار های بزرگی در بخش رصد هلال در روز صورت گرفته است که این کارها کمک زیادی به پیش بینی رؤیت پذیری هلال هایی شبیه هلال ماه رمضان می کنند. برای اینکه کمی بیشتر با این ترفند آشنا شویم به بررسی رکورد های رصد هلال ماه در روز می پردازیم.

رکورد رصد هلال در روز با چشم مسلح مربوط به گروه نجوم فسا است. این رصد در تاریخ ۸ اسفند۱۳۸۴ برابر ۲۷ فوریه ۲۰۰۶ (۲۸ محرم ۱۴۲۷) در منطقه ی سیرچ کرمان انجام شده است. اعضای این گروه توانسته اند هلال را با تسکوپ قدرتمند ۱۴ اینچ و با جدایی زاویه ای ( راصد مرکزی ) ۵۵/۱۰ درجه رصد کنند. البته قبل از این نیز هلالی با جدایی ۷۴/۱۱ درجه و با تلسکوپ ۱۴ اینچ رصد شده بود. نکته ی حائز اهمیت این رصد عکسبرداری از هلال آن هم در روز بود. این یعنی اینکه هلال به راحتی دیده می شد که توانستند از آن عکسبرداری کنند.

خوب ، ما چه استفاده ای از این روش می توانیم ببریم؟ با بررسی جدایی زاویه ای هلال رصد شده ی در روز با جدایی زاویه ای هلال رمضان می توان اینگونه نتیجه بگیریم که ما می توانیم این هلال را در تمام مناطق ایران ، البته با ابزارهای قوی مثل تلسکوپ های بالای ۱۰ اینچ ، در روز رؤیت کنیم. اگر ما این هلالی که به دام افتاده را تا لحظه ی غروب خورشید دنبال کنیم عملاً مدت مکث کم هلال نمی تواند تاثیر زیادی در رؤیت پذیری هلال داشته باشد. تنها نکته این است که ممکن است با کاهش ارتفاع و به علت اثر پوشانندگی جوی هلال را گم کنیم. البته این احتمال ۱۰۰ % نیست ولی نباید از آن غافل شد. با این حال هلال ذیقعده ۱۴۲۶ به گفته ی راصدان حتی تا غروب ماه نیز رؤیت شد که این امر تا کمی احتمال کاهش نورانیت هلال به علت کاهش ارتفاع را تضعیف می کند.

نتیجه گیری:

با توجه به بحث های انجام شده به احتمال زیاد هلال ماه رمضان ۱۴۲۷ در بخش های جنوبی ایران رؤیت می شود. البته احتمال رؤیت این هلال در مناطق مرکزی و شمالی ایران صفر نیست. با این حال با استفاده از روش هایی مثل رصد هلال در روز می توان تا حدی این احتمال را داد که بتوانیم این هلال را حتی در مناطق شمالی ایران رصد کنیم. البته به علت اینکه اطلاعات ما در زمینه ی رصد های هلال در روز زیاد نیست به راحتی نمی توان در این مورد نظر داد. در واقع می توان گفت که هلال در بعضی نقاط ایران ممکن است مشاهده شود ولی اینکه ۲ مهر ۱۳۸۵ اولین روز ماه مبارک رمضان باشد بحثی است که به علت مسائل فقهی باید تا آن روز منتظرنتیجه اش باشیم.

محمد احمدی

عضو انجمن علمی پژوهشی نجم شمال