کاوش تل‌های ماسه‌ در سیاره سرخ

مریخ‌نورد کیوریاسیتی (کنجکاوی) ناسا همچنان که از یکی از تپه‌های ماسه‌ای مریخ بالا می‌رود، مقداری ماسۀ تیره رنگ با خود حمل می‌کند که از بهمن سال گذشته تا فروردین امسال از چهار تپۀ ماسه‌ای (تلماسه) در سیارۀ سرخ جمع کرده است. این مریخ‌نورد به‌زودی با تکمیل بررسی این نمونه، آزمایشی دو مرحله‌ای را روی تپه‌های ماسه‌ در مریخ به پایان خواهد برد. در مرحلۀ اول این آزمایش که در زمستان ۲۰۱۵/۱۳۹۴ انجام شد، کیوریاسیتی به بررسی تل‌های هلالی شکل پرداخت که متداول‌ترین نوع تلماسه‌ها به شمار می‌روند. نمونه‌های فعلی که در مرحلۀ دوم آزمایش گردآوری شدند متعلق به تلماسه‌های خطی هستند، تل‌هایی به خط مستقیم که طولشان بسیار بیشتر از پهنایشان است.

یکی از سؤالاتی که این آزمایش دو مرحله‌ای قصد پاسخ دادن به آنها را دارد این است که چگونه باد تلماسه‌های نزدیک به هم را که در سمت یکسانی از کوهی واقع‌اند، به شکل‌های متفاوتی در می‌آورد. پرسش دیگر آن است که آیا باد در مریخ به گونه‌ای دانه‌های ماسه روی سطح آن را مرتب می‌کند که در نحوۀ توزیع ترکیبات معدنی تأثیر داشته باشد یا خیر؛ مسئله‌ای که دانستن آن در بررسی ماسه‌سنگ‌های مریخی اهمیت خواهد داشت.

تل‌های خطی که بررسی شده‌اند در ارتفاع بیشتری در مقایسه با تلماسه‌های هلالی هستند و در حدود ۱/۵ کیلومتری جنوب آنها قرار دارند؛ اما هر دو گروه بخشی از نوار تیره‌ای از ماسه به طول چندین کیلومتر به نام «تلماسه‌های باگنولد» هستند.

بررسی باد نقش مهمی در شناخت تلماسه‌ها ایفا می‌کند. در غیاب ابزار سنجش بادِ کیوریاسیتی که دیگر فعال نیست، این مریخ‌نورد از ناحیه‌ای یکسان دو بار تصویربرداری و آنها را مقایسه می‌کند تا مقدار جابجایی دانه‌های ماسه را اندازه بگیرد که به این ترتیب، جهت باد و شدت آن مشخص می‌شود.

به جز شکل تلماسه‌ها بین دو مرحله آزمایش انجام شده، تفاوت دیگری نیز وجود داشته که آن شدت باد بوده است. در فصلی که تلماسه‌های هلالی بررسی می‌شدند، بادآرام بود اما در فصلی که بررسی روی تل‌های خطی انجام شد، بادهای شدیدی در مریخ می‌وزید و میزان جابجایی دانه‌های ماسه و ایجاد چین‌خوردگی روی ماسه‌ها زیاد بود.

تلماسه‌های باگنولد در دامنه‌های شمال غربی کوه شارپ قرار دارند؛ کوهستانی که کیوریاسیتی در مرداد ۲۰۱۲/۱۳۹۱ در نزدیکی آن فرود آمد و در حال حاضر مشغول بالا رفتن از آن برای کاوش سیارۀ سرخ است.