خیام نیشابوری

این ریاضیدان- اخترشناس- موسیقی دان- فیلسوف و شاعر بزرگ ایرانی به سال ۴۲۷ هجری شمسی برای با ۱۰۴۹ میلادی در شهر نیشابور دیده به جهان گشود. از کودکی فراگیری علوم مختلف زمان خود را شروع کرد. بعضی او را شاگرد بوعلی سینا دانسته اند.
در ۲۲ سالگی اثری سترگ با عنوان (رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله) درباره ی معادله های درجه سوم نوشت. وی نخستین کسی بود که ثابت کرد این معادلات ممکن است دارای دو ریشه باشندو برای حل آنها بکار بردن مقاطع مخروطی را پیشنهاد کرد. ابداعات خیام در این زمینه موفق ترین کاری است که دانشمندان مسلمان انجام داده اند.
درباره نظریه اقلیدس در مورد خطوط متوازی و نظریه نسبت ها، شرح کاملی به رشته ی تحریر در آورد. در باب هندسه و مثلثات نیز مطالعات و تحقیقات ارزشمند و عمیقی انجام داده است. به اصفهان رفت و در رصدخانه ی آنجا به کمک بهترین اخترشناسان، موفق شد زیج ملکشاهی را تدوین نماید. تقویم را به صحیح ترین شکل اصلاح کرد.
آثاری در موسیقی از وی به جا مانده است که نشانگر تسلط و تبحر اوست. ۵ رساله ی فلسفی و دینی نوشته و بیش از ۱۰۰ رباعی دارد که غالباً معانی فلسفی دارند. تعداد این رباعیات را تا ۱۰۰۰ هم گفته اند که البته صحت بسیاری از آنها مورد تردید است.
این حکیم بزرگ در سال ۵۱۰ هجری برابر با ۱۱۳۲ میلادی در نیشابور درگذشت.