فضای اطراف ما

وقتی به آسمان بنگریم با مشاهده حرکت سیارات می‎توانیم گذشت زمان را حس کنیم. منظومه شمسی تقویمی بود که اجداد ما به کمک آن زمان کاشتن دانه و درو کردن آن را تعیین می‎کردند. برای مسافران و دریانوردان هم آشنایی با ستارگان و موقعیت آن‎ها کار جهت‎یابی را آسان می‎کرد. این مردمان که از ابزارهایی بر خوردار نبودند توانستند با کمک گرفتن از چشم‎ها و مغز نقشه‎هایی از آسمان تهیه کنند. شش هزار سال قبل چینی‎ها گزارشات دقیقی را درباره اجرام آسمانی تهیه کردند که هنوز هم کاربرد دارد آنان حوادث مهم آسمانی از قبیل اهله قمر، موقعیت سیارات، خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی را به دقت پیش‎بینی کردند و این حوادث را در زندگی امپراتور و دربارش مؤثر شمردند. آن‎ها مجبور بودند در کار خود دقیق باشند زیرا بروز اشتباه موجب مجازات فوری می‎شد طالع‎بینی از روی موقعیت ستارگان و سیارات هنوز هم فراموش نشده است حتی فرمانروایان و سیاستمداران وقتی که می‎خواستند تصمیمی مهم بگیرند با طالع‎بینان مشورت می‎کردند. در تمدن‎های اولیه اخترشناسان نیمه دانشمند نیمه جادوگر بودند گذشته از آن کسی که می‎توانست زمان طلوع خورشید را پیش بینی کند مسلماً قادر به پیش ‎بینی حوادث دیگر نیز بود.در قرن های ۱۶ و۱۷ ، علاقه به کسب دانش ، تغییرات زیادی را در دانش اختر شناسی بوجود آورد. قبل از این زمان، طبق نظریه ی بطلمیوس زمین در مرکز عالم قرار داشت.در سال ۱۵۳۴،یک اختر شناس لهستانی به نام نیکلاس کوپر نیک نظریه جدیدی را پیشنهاد کردکه بر اساس آن ،خورشید در مرکز عالم قرار داشت و زمین هم مانند سیارات دیگر در اطراف خورشید می چرخید.

خورشید:Sun
قطر:۰۰۰/۳۹۰/۱ کیلومتر . ۱۰۹ برابر زمین
فاصله از زمین : میانگین ۰۰۰/۶۰۰/۱۴۹کیلومتر.
دمای نور سپهر/k 5750
دما در مرکز خورشید: k14000000
دوره تناوب(چرخش در استوا):۲۴روز و ۱۶ ساعت
جرم: ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰×۲/ ۲ (۳،۴۰۰ ۳۳برابر زمین)
برونداد انرژی( انرژی تمام خورشید):۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ x5 اسب بخار(۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰×۸/۳وات).
خورشید ستاره ای بزگ ونورانی که در مرکز منظومه شمسی قرار دارد وسیارات به دور آن در گردشند.
حدود ۹۰% جرم خورشید از هیدروژن است و هلیم و هیدروژن در مجموع ، ۹۸% ترکیب خورشید را تشکیل می دهند.
زمین فقط یک دو میلیاردم انرژی خورشید را دریافت می کند.عده ای در گذشته گرمای خورشید را حاصل متراکم شدن آن می شمردند. اما مطالعات بعدی که توسط انیشتین صورت گرفت ، معما را حل کرد. این دانشمند فرمول معروف خود E=MC2 را ارائه داد که از آن ،تبدیل ماده به انرژی یاد می شود. در خورشید هیدروژن به هلیوم مبدل می شودو در حین تبدیل ،از وزن هر گرم هیدروژن معادل ۷۲../. گرم کاسته می شود. جرم ۴ هسته هیدروژن برابر با ۰۳۰/ ۴ واحد جرم اتمی است. یک هسته هلیوم در حدود ۰۰۳/۴ واحد وزن دارد . به این ترتیب ، هنگامی که یک هسته اتم هلیوم از ۴هسته هیدروژن حاصل می شود،تفاوت جرم این دو مبدل به انرژی می شود.پس باید گفت که این تولید انرژی سبب می شود که جرم خورشید پیوسته در حال کاهش باشد.این کاهش ۴ میلیون تن در ثانیه می باشد. تا چه زمانی این کار ادامه دارد؟ جرم کلی خورشیدبرابر۲×۱۰۲۲ گرم است . به این ترتیب خورشید ما تا میلیون ها سال دیگر همچنان ستاره ای درخشان و فروزنده است.
گاهی اوقات جریان های بلند و حلقه ای شکل از گاز که به آن زبانه می گویند از خورسید جدا شده و در فضا منتشر می شوند این گاز ها با سرعتی معادل ۶۰۰ کیلو متر درثانیه درفضا زبانه می کشند. بهترین وصفی که می توان از زبانه هاکرد این است که پرده هایی از شعله سرخ و عمود بر سطح خور شیدند که گاه ساختمانی پر ماننددارند و زمانی به درختی تنومند می مانند.ابعاد آن ها حیرت آور است ، ارتفاع متوستشان به۰۰۰/۳۰ کیلومتر نیز می رسد و سطح مقطعشان…/۱۵۰ x 3000 کیلو متر مربع است.
سطح خورشید را فوتوسفر می نامند در این قسمت درجه حرارت به ۶۰۰۰ درجه سانتیگراد می رسد. اولین بخش بالا یی فوتوسفر را کو موسفر می نامند ولایه ای است نازک از گاز ها ودمای آن تا میزان ۴۵۰۰ درجه سانتیگراد پایین می آید. درجه گرما در مرکز خورشید در حد بسیار باور نکردنی یعنی تا۱۵ میلیون درجه سانتیگراد بالا می رود . نقاط تیره روی سطح خورشید را لکه های خورشیدی می نامند . لکه ها حدود ۲۰۰۰-۱۰۰۰ درجه سانتیگراد خنک تر از سطح خورشید هستند و بنابر این از نقاط دیگر درخشندگی کمتری دارند، این لکه ها معمولا به صورت جفت ظاهر می شوند لکه ها در عرض چند ساعت ظاهر می شوند و ممکن است تا چند ماه در سطح خور شید باقی بمانند. سطح خورشید همواره در حال تغییر است . زبانه ها (گاز های چرخان و فوران) اصولا هنگام تشکیل لکه های خورشید شکل می گیرند . زبانه های اطراف لکه های خورشیدی فعال ترند و انفجار هایی که در مجاورت این لکه ها رخ می دهد انرژی زیادی تولید می کنند. گاهی اوقات این انفجار ها با زمین بر خورد کرده و طوفان مغناطیسی ایجاد می کنند که در ارتباطات رادیویی زمین اخلال پدید می آورد.

عطا رد :Mercury
قطر:۴۸۶۰ کیلومتر .
فاصله از خورشید: متوسط۰۰۰/۰۰۰/۵۸کیلومتر
فاصله از زمین: متوسط ۱۴۸۰۰۰۰۰ کیلومتر
دما: حد اقل: ۱۷۳- حد اکثر:۳۷۰
سال : نجومی:۸۸ روز-هلالی:۱۱۶ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۷/۵۸ روز
جرم: ۵۴./.برابر زمین
حجم: ۶./.برابر زمین

اولین کره از خورشید ونزدیک ترین سیاره به آن عطا رد است. عطارد جزسیارات سنگی است و از مواد سنگی وفلز واندکی گاز تشکیل شده است
عطا رد در شرایط مناسب بدون تلسکوپ نیز قابل دیدن است زیرا بعداز خورشید پر نورتر از سایر ستارگان و سیارات است.از شگفتی های عطارد می توان به این نکته اشاره کرد که با وجود این که نزدیک ترین سیاره به خورشید است ولی حداقل دمای آن به ۱۷۳- درجه نیزمی رسد،در واقع با توجه به نزدیکی به خورشید سردترین نقاط آن واقع در قطب های آن است. همچنین در عطارد طول روز دو سوم طول آن سال است.
یونا نیان باستان گمان می کردند که دو سیاره متفاوت را مشاهده می کنند.آنان نام مرکوری را بر چیزی نهاده بودند که پس از غروب خورشید دیده می شد و آن یکی را که پیش از طلوع خورشید می دیدند آپولو می نامیدند. عطارد دارای اتمسفر بسیار رقیق می باشد وسطح عطارد مانند سطح ماه پراز دهانه است،اگرچه از نظر توزیع دهانه ماه وعطارد تفاوت بسیار دارند. همچنین عطارد مانند زهره قمری ندارد.
گاز ها دارای خاصیت میل به انبساط هستند. همه گاز ها در همه جهات منبسط می شوندوحجم بزرگتری را اشغال می کنند.شتاب گرانش سطحی زمین به اندازه ی کافی قوی است که با گرایش جو به انبساط مقابله کند. اما در سطح عطارد نیروی گرانش به حدی ضعیف است که نمی تواند از فرار گاز ها جلوگیری کند.مولکولهای گاز معمولا سرعتی بیش از ۲/۴ کیلومتر بر ثانیه دارندو از این نیرو می توانند از این سیاره بگریزند. اگر هم مدتها پیش عطارد جو داشته است باید دیر زمانی پیش گریخته باشد و دمای شدید سیاره به این عمل کمک کرده است.با وجود این ، ملاحظات نظری وآزمایشی حاکی از آنند که جو بسیار رقیقی در عطارد وجود دارد و با این وجود فشار سطحی این جویک میلیونیوم میلیونیوم فشار جو در زمین است.

زهره Venus:
قطر:۲۵۰/۱۲ کیلومتر .
فاصله از خورشید: متوسط۰۰۰/۶۰۰/۱۰۷کیلومتر
فاصله از زمین: متوسط ۱۵۱۰۰۰۰۰۰ کیلومتر
دما: در راس ابر ها:۱۵-
در پایین ابر ها: ۲۴۰
درسطح سیاره: ۴۸۰
سال : نجومی:۲۲۵ روز-هلالی:۵۸۴ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۲۴۳روز
جرم: ۸۲./.برابر زمین
حجم: ۹۰۲/.برابر زمین
دومین سیاره از خورشید زهره است. زهره را ستاره صبح، ستاره مغرب، ستاره اژدها و حتی ستاره جادوگر نیز نامیده‎اند اما در ورای این نامگذاری‎ها باید به زیبایی این سیاره درخشان توجه کرد. اما پاره‎ای از واقعیت‎ها این سیاره را از جادوگر و اژدها هم ترسناک‎تر می‎سازد، مثلاً درخشندگی آن حاصل از اتمسفر مسمومی است که نور خورشید را منعکس می‎سازد کامپیوتر می‎تواند به طور خیالی پرواز بر فراز زهره را بازسازی کند در سطح زهره طوفانهای شدید و باران‎های اسیدی تندی مشاهده می‎شود و از دهانه آتشفشان‎های همیشه فعال آن گدازه بیرون می‎آید پس سطح زهره یک جهنم واقعی است .اگر یک فضاپیما بر سطح این سیاره فرود بیاید دوامی نخواهد یافت زیرا باران اسید و دمای فوق‎العاده فلز را سوراخ می‎کند و تند بادها آن را از جا برمی‎دارند بدین ترتیب سفینه‎های تحقیقاتی هم با مشکل مواجه می‎شوند. زمانی یکی از آن‎ها فقط بدان حد تاب آورد که توانست اطلاعات مختصری را به زمین مخابره کند. یک سفینه روسی را مخصوصاٌ بدان حد تقویت کردند که بتواند شرایط بسیار نامساعد سطح زهره را تحمل کند که آن هم بیش از یک ساعت دوام نیاورد. در زهره طول روز بیشتر از طول سال است.ماده اصلی شیمیایی زهره گاز کربنیک که نزدیک ۹۷% وزنی آن را تشکیل می دهد۳% باقی مانده شامل اکسیژن،مونواکسید کربن بخار آب ،نیتروژن،..و مقدار بسیار اندکی آمونیاک.
ابر هایی که همچون پتویی سطح زهره را در بر گرفته اند نور خورشید را مانند گلخانه در خود گرفتار می کنند . نور از ابر ها عبور می کند و سطح سیاره را گرم می کند. سطح سیاره امواج گرم فرو سرخ گرفتار شده را در جو می گیرد و دوباره تششع می کند، در نتیجه درجه دمای سیاره بالا می رود.
دوران ابرهای فو قانی زهره در این سه عکس به خوبی دیده می شود.(به محلی که فلش مشخص می کند توجه کنید.) این عکس ها در یک فاصله زمانی هفت ساعته بوسیله مارینر۱۰ گرفته شده است. از آنجا که حرکت وضعی سیاره بسیار کند تر است، این حرکات جوی ،بادهای بسیار تند در منطقه ای وسیع شمرده می شوند.

زمینEarth:
قطر:حداقل(قطبی):۷۲۰/۱۲ کیلومتر
حداکثر(استوایی):۷۶۰/۱۲ کیلومتر
فاصله از خورشید: متوسط۰۰۰/۶۵۰/۱۴۹کیلومتر
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۲۳ساعت و ۵۶ دقیقه و ۴ ثانیه
سال : نجومی:۲۵۶/۳۶۵ روزمتوسط خورشیدی یک سال
جرم:۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰×۶/۶ تن
حجم: در حدود یک هزار میلیارد کیلومتر مکعب
سرعت گریز:۱۱ کیلومتر بر ثانیه
شتاب گرانش بر سطح دریا:۸/۹ متر بر ثانیه
سومین سیاره از خورشید زمین است. کوپرنیک ، در مورد علت چرخشی که در ستاره ها مشاهده می شد،گفت که زمین در حول محور شمالی جنوبی به دور خود می چرخد.حجم زمین و زهره تقریباً مساوی است فاصله ما هم از خورشید چندان زیاد نیست پس چرا میان گدازه‎ها و ابرهای گوگردی احاطه نشده‎ایم؟ قسمتی از پاسخ به خاطر وجود حیات در زمین است. در چهار میلیارد سال قبل زمین نیز شرایط امروزی زهره را دارا بود، فعالیت‎های آتشفشانی شدیدی در زمین جریان داشتند و اتمسفر متشکل از بخار آب و دی‎اکسیدکربن فراوان بود.اما با گذشت زمان بخار آب به صورت ذرات باران به زمین ریخت و مقدار آن چنان زیاد شد که اقیانوس‎ها پدید آمدند پس از تشکیل جانداران کم کم اکسیژن نیز بوجود آمد و به اتمسفر رفت و با گذشت زمان با تغییر اتمسفر چهره زمین نیز تغییر یافت، حیات در تغییر سرنوشت چهره زمین تأثیری بسیار داشت.
حیات جزئی از ساختار زمین شده است، ما زمانی متوجه زیبایی زمین خودمان شدیم که از فضا به نظاره آن پرداختیم منظره‎ای که احساسات فضانوردان را به شدت تحریک کرد. سرانجام در سال ۱۹۶۱ یک فضانورد روسی به نام یوری گاگرین توانست افسانه‎ها را به واقعیت مبدل کند، او سفری به دور مدار زمین داشت. با این حال هنوز بشر نتوانسته پا را از کره ماه فراتر بگذارد.

ماه:Moon
قطر:۳۴۶۰کیلومتر
فاصله از خورشید: متوسط۰۰۰/۶۵۰/۱۴۹کیلومتر
فاصله از زمین: حد اقل ۳۶۰۰۰۰ کیلومتر ، حد اکثر:۴۰۰۰۰۰ کیلومتر
دما: حد اقل: ۱۴۰- حد اکثر:۱۵۰
دوره تناوب(گردش به دور زمین) : نجومی:۳۲/۲۷روز-هلالی:۵۳/۲۹ روز
دوره تناوب(حرکت وضعی به دور محور):۳۲/۲۷ روز
جرم: ۳/۸۱ /۱برابر زمین
شتاب گرانش بر سطح : یک ششم زمین
سرعت گریز:۳۸/۲ کیلومتر بر ثانیه

در سال ۱۹۶۹ موشک آپولو ۱۱ نیل آرمسترانگ و باز آلدرین را به سفری نیم میلیون کیلومتری برد. فضانوردان که پا به سطح ماه نهادند از سنگهای آن نمونه‎برداری کردند عکس گرفتند و گلف بازی کردند تا نشان دهند نیروی جاذبه ماه یک ششم نیروی جاذبه زمین است. در کره ماه به علت نبودن اتمسفر وزش باد و بارندگی هم وجود ندارد به همین علت جای پای یک فضانورد ممکن است هزاران سال باقی بماند.
این کره در مدت کمی بیشتر از ۲۷ روز یک بار به دور زمین می‎چرخد در همین مدت یک بارهم به دور خود می‎چرخد به همین جهت همیشه یک طرف ماه را می‎بینیم.
در سال ۱۹۵۹ زمانی که فضا پیمای روسی به نام لونا ۳ از پشت ماه عبور کرد و عکس هایی از آنجا گرفت ، ستاره شناسان توانستند برای اولین بار نیمه پنهان ماه را ببینند.
شاید علت رواج بعضی از افسانه‎ها به همین جهت باشد ماه و مهتاب همیشه منشاء افکار و گفته‎های شاعرانه بوده است. می‎گویند اگر زوجی زیر ماه در شب پیوند ازدواج ببندند برای همیشه با هم زندگی خواهند کرد. گاهی زمین و ماه و خورشید در یک جهت قرار می‎گیرند و سایه زمین بر روی ماه می‎افتد در این حال می‎گویند ماه گرفتگی رخ می‎دهد.در سال ۱۶۰۰،گالیله تلسکوپ را اختراع کردوموفق شد به ماه و بعضی سیارات نگاه کند . در سال۱۶۱۰ ،کره ماه که نور خورشید را منعکس می کرد، دارای سطح سنگی و نا هموار نشان داده شد نه شفاف و درخشان.
بدون تجهیزات پیشرفته هیچ بشری نمی تواند روی ماه دوام بیاورد .دمای هوا روی سطح ماه بسیار پر نوسان است ، یک روز ماه معادل ۲ هفته کره زمین است ، دمای هوا حدود ۱۵۰ درجه سانتیگراد می رسد. و در شب های دو هفته ای آن دمای هوا به سرمای ۱۴۰ درجه سانتیگراد زیر صفر نزول می کند. سط ح ماه از دره های عمیق وکوه های بلند پوشیده از سنگ و خاک وتعدادی فرو رفتگی تشکیل شده است . این فرو رفتگی ها حاصل برخورئد شهاب سنگ ها با سطح این کره اند. قطر این دهانه ها از چند صد کیلومتر تا چند سانتی متر است . در روی ماه نه دریایی وجود دارد، نه آب، نه هوا و ابر .پس صدایی هم به گوش نمی رسد و اثری از حیات دیده نمی شود و سرعت تغیی در ماه بسیار کند است.

مریخ Mars:
قطر:حداقل(قطبی):۶۷۶۰ کیلومتر
حداکثر(استوایی):۶۷۹۰ کیلومتر
فاصله از خورشید: متوسط۰۰۰/۰۰۰/۲۲۸کیلومتر
فاصله از زمین: متوسط ۲۲۶۵۰۰۰۰۰ کیلومتر
دما: حد اقل: ۱۰۰- حد اکثر:۲۷
سال : نجومی:۶۸۷ روز-هلالی:۷۸۰ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۲۴ساعت و ۳۷ دقیقه و ۶/۳۲ ثانیه
جرم:۱۰۸/۰برابر زمین
حجم: ۱۵/.برابر زمین

چهارمین سیاره از خورشید مریخ است.نخستین بار در یک قرن قبل یک اخترشناس ایتالیایی به نام پارلی متوجه شیارهایی مستقیم و غیرطبیعی در سطح مریخ شد.او چنین تصور کرد که آن‎ها کانال‎های ساخته شده به دست مریخی‎ها هستند اما ما امروزه می‎دانیم آنچه او دیده شیار نبوده بلکه تلسکوپ وی اشکال داشته است. از طرفی از همان زمان این تصور در ذهن مردم ساخته شد که ممکن است ما در این جهان بزرگ تنها نباشیم، اما از یک لحاظ ما مورد تهاجم دائمی مریخ هستیم در سال ۱۹۹۶ در مناطق قاره قطب جنوب دانشمندان متوجه وجود شهابسنگی شدند که متعلق به مریخ بود در درون این قطعه سنگ هم آثاری مشاهده شده که عده‎ای آن را فسیل یک باکتری می‎دانستند شاید در میلیون‎ها سال قبل حیات در مریخ وجود داشته است ولی امروزه مسلماً آثاری حیاتی در این کره مشاهده نمی‎شود. مریخ کره‎ای سرد و خشک است که دمای ان به ندرت از صفر بالاتر می‎رود در مریخ هم آب وجود دارد ولی این آب در زیر خاک یا درمحل قطبین آن به صورت انجماد دائمی درآمده است. در مریخ آتشفشان‎های عظیمی وجود دارد که شاید از لحاظ بزرگی در منظمومه شمسی بی‎نظیر باشد. مثلاً کوه الیم پونس مونس دو برابر هیمالیا بزرگی دارد گاهی هم به مدت چند ماه طوفان‎های شدیدی در سطح آن بوجود می‎آید. نخستین سفینه‎ای که توانست در سطح مریخ فرود بیاید در فاصله بیست دقیقه توسط تند بادها قطعه قطعه شد. مریخ را به نام الهه جنگ رومیان قدیم نام گذاری کردند و چون سرخ رنگ به نظر می‎رسد آن را با خشم جنگ مرتبط می‎دانند و کسانی که تحت تأثیر این سیاره زاده شده‎اند خویی عصبانی و جنگ طلب دارند علت قرمزی سطح مریخ به خاطر وجود اکسید آهن فراوان است و در واقع مریخ جنگ طلب در حال رنگ زدن وپوسیدن است. به نظر می‎آید که مریخ تنها جایی بیرون از زمین است که انسان می‎تواند روزی در آن زندگی کند. گروهی از محققان امیدوارند با ایجاد تغییراتی در مریخ یعنی با آوردن صورت های ابتدایی حیات از زمین و تغییر اتمسفر آن را برای سکونت مساعد کنند. البته این فرایند هزاران سال طول می‎کشد. فوبوس بزگترین قمر سیاره مریخ است. مدار فوبوس در ۶۰۰۰ کیلومتری بالای سیاره قرار داردودر مدت زمان یک روذ مریخ ، ۳بار به دور سیاره خویش می گردد.ماه دیگر مریخ دیموس نام دارد و از فوبوس کوچکتر است.احتمالل این ماه از روی سطح سیاره سرخ مانند ستاره ای کوچک، متحرک و روشن به نظر می آید.

بعد از مریخ یک کمربند سیارکی وجود دارد که درمیلیاردها خرده سنگ و درشت سنگ تشکیل می‎شود. بعضی از دانشمندان آنها رابازمانده موادی می‎دانند که در ابتدا منظومه شمسی را پدید آورده‎اند. گاهی این قطعات از محل خود خارج می شوند و حتی به زمین نیز می رسند. وقتی این قطعات وارد اتمسفر می‎شوند خط نورانی از سوختن آنها حاصل می‎شود بعضی از آن ها به نام شهابسنگ به زمین می افتند. در سال ۱۹۷۲ یک شهاب سنگ عظیم وارد اتمسفر زمین شد و خوشبختانه از طرف دیگر آن خارج شد. اگر این سنگ به زمین برخورد می‎کرد معادل ۵ بمب اتمی خسارت بوجود می‎آورد.
کمربند سیارکی محدوده سیارات سنگی داخلی را مشخص می کند. بعد از کمربند سیارکی اندازه سیارات و فاصله آن‎ها از یکدیگر بسیار زیاد می‎شود و به سیارات گازی می‎رسیم.

مشتری Jupiter:
قطر:حداقل(قطبی):۱۳۳۵۰۰ کیلومتر
حداکثر(استوایی):۱۴۲۸۰۰ کیلومتر
فاصله از خورشید: متوسط۰۰۰/۱۰۰/۷۷۸کیلومتر
فاصله از زمین: متوسط ۷۷۷۵۰۰۰۰۰ کیلومتر
دما: در راس ابر ها:۱۴۵-
سال : نجومی:۸۶/۱۱سال-هلالی:۹/۳۹۸ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۹ساعت و ۵۴ دقیقه
جرم:۹/۳۱۷برابر زمین
حجم: ۳۱۹/۱برابر زمین

نام مشتری را از روی نام اساطیر قدیمی رومی ‎گرفته اند مشتری بزرگترین سیاره در منظومه شمسی است. نخستین رصد مشتری با بروز جنگ همراه بود. در قرن ۱۶ کلیسا چنین عقیده داشت که آدمی و زمین باید در مرکز عالم قرار داشته باشد اما در همین زمان یک اخترشناسی لهستانی چنین اعلام کرد که خورشید در مرکز منظومه شمسی قرار دارد نه زمین اما چون از کلیسا وحشت داشت نوشته‎های خود را تا زمانی که در بستر مرگ بود منتشر نکرد.
در آن هنگام گالیله اخترشناس ایتالیایی به آن ایده‎ها توجه کرد وی مطالعه‎ای در روی مشتری و اقمار آن کرد. وضع حرکت همین اقمار بود که گالیله را متقاعد که سیارات باید در اطراف خورشید بگردند ولی او نیز به علت وحشت از کلیسا تا زمان مرگ زمین را ثابت و بی‎حرکت اعلام کرد. ولی در بستر مرگ به حرکت زمین اعتراف کرد. بعد از او ۱۲ قمر دیگر هم برای مشتری کشف شده است.همه چیز مشتری عظیم است مثلاً ۱۳۰۰ زمین در ان جای می‎گیرد و ۵/۲ برابر مجموع سیارات دیگر جرم دارد. با توجه به تصاویر بدست آمده طوفان‎های شدیدی روی سطح آن وجود دارد که در روی نوارهای متناوبی جریان دارند همچنین لکه بزرگ معروف روی مشتری مربوط به مرکز گردباد عظیمی است که ۳۰۰ سال همچنان ادامه داشته است.هسته سنگی مشتری دو برابر هسته زمین حجم دارد و به علت‎ دمای بالا ی چندین هزار درجه ای هیدروژن در آن متراکم می‎شود. اگر مشتری از حد امروزی خود بزرگتر بود گرما و فشارش موجب بروز شکاف‎های هسته‎ای می‎شد و این سیاره به صورت ستاره درمی‎‎آمد. سیاره مشتری از چند لحاظ مخالف طبیعت رفتار می‎کند و به راه خود می‎رود. هم اکنون ۶۴ قمر برای مشتری کشف شده است.

مشتری و چها رتا از اقمارش

با این که گالیله مسیر حرکت سیارات را به درستی توضیح داد ولی نتوانست دلیل آن نوع رفتار را بیان کند و همچنین نفهمید چرا سیارات اصولاٌ توانسته اند در فضا معلق بمانند. پاسخ این سوال را اسحاق نیوتن آن هم بر اساس افسانه ها در زمانی داد که زیر یک درخت نشسته بود.سیب از آن رو به سوی زمین افتاد که تحت تأ ثیر نیروی جاذبه بود. همه اجرام آسمانی تحت تأثیر این نیرو هستند و هر چه بزرگتر باشند نیروی جاذبه زیاد تری هم دارند.
اگر به سیب سرعت لازم را بدهیم می تواند از نیروی جاذبه کره زمین بگریزد و بسوی ستارگان برود.اما در ارتفاع معین به حالت تعادل می رسد یعنی در آنجا چنان دور است که نمی افتد وچنان نزدیک است که توان گریختن ندارد پس به دور مدار زمین شروع به چرخیدن می کند.زمانی که نیوتن قانون جاذبه عمومی را کشف کرد در واقع به نیرویی رسیده بود که باعث می شد سیارات به دور خورشید بمانند.

زحل Saturn:
قطر:حداقل(قطبی):۶۳۰/۱۰۷ کیلومتر
حداکثر(استوایی):۳۲۰/۱۱۹ کیلومتر
فاصله از خورشید: متوسط ۰۰۰/۰۰۰/۴۲۷/۱کیلومتر
فاصله از زمین: متوسط ۰۰۰/۰۰۰/۱۹۷/۱ کیلومتر
دما: در راس ابر ها:۱۶۰-
سال : نجومی: ۴۶/۲۹ سال -هلالی: ۳۷۸ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۱۰ساعت و ۱۴ دقیقه ۲۴ ثانیه
جرم:۹۵برابر زمین
حجم: ۷۳۵برابر زمین

همین نیروی جاذبه باعث پدید آمدن جلوه های بسیار زیبایی در آسمان شده است.که تشکیل حلقه های زحل از آن جمله است.وجود این حلقه ها در گذشته پدیده ای اسرار آمیز برای اختر شناسان محسوب می شد.گالیله تصور می کرد به سه سیاره می نگرد که یکی بزرگتر و داخل دو تای دیگر است.
با تلسکوپ‎های پیشرفته مشخص شده حلقه‎هایی که دور زحل مشاهده می‎شود در واقع قطعات کوچک و بزرگ یخ است که تحت تأثیر جاذبه زحل به دور آن می گردند.زحل هم مانند مشتری گازی شکل است و چگالی بسیار کمی دارد و اگر اندازه آن مطرح نبود در وان حمام خانه شما جا می‎شد. از طرف دیگر زحل اقمار زیادی دارد و تاکنون ۱۹ قمر برای آن کشف شده است. نیروی جاذبه دو تا از اقمار به حدی زیاد است که باعث شده حلقه‎های درونی زحل حالت یکنواخت نداشته باشد. ساختمان زحل به احتمال زیاد بسیار شبیه ساختمان مشتری است: در اینجا نیز عنصر اصلی هیدروژن است. طیف نما نشان می دهد که :۱. در جو سیاره خطوط Ch4 وجود دارد. هیچ خطی از Nh3 وجود ندارد. تمام آمونیاک سیاره ، بر اثر دمای کم زحل،احتمالا به صورت جامدبلوری در نوار های ابر هستند که در طیف نما ظاهرنمی شوند.طیف نما هیچ خطی را که مربوط به هیدروژن مولکولی (H2) باشد نشان نمی دهد. اما دلایل خوبی وجود دارد دال بر اینکه H2در جو زحل وجود دارد یکی از این قراین مشابهت زحل است با مشتری که ۸۰% جو آن متشکل از این گاز است.تعداد حلقه های آن به ۳۰ عدد می رسد. نز دیکترین قمر آن میماس در فاصله ۱۸۸۰۰۰ کیلومتری از مرکز سیاره وفوب دورترین قمر آن متجاوز از ۱۶۰۰۰۰۰۰کیلومتر از سیاره اصلی فاصله دارد. بزرگترین قمر آن تیتان است که دمای آن باید حدود -۱۸۰ درجه سانتیگراد باشد . ستاره شناسان بر این باورند که ممکن است این سیاره با اقیانوسی از متان مایع پوشیده شده باشد(متان ماده ای است که در زمین به صورت گاز طبیعی یافت می شود).
ظاهر شگفتی‎آور سیاره‎ها باعث پدید آمدن ایده‎هایی جالبی نیز شده است. براساس نظر فیثاغورث ریاضی‎دان یونانی وجود چنین حالتهایی منظمی باید صدایی را هم ایجاد کند او عقیده داشت سیاره‎ها در مسیر خود آواز می‎خوانند و کامل‎ترین هارمونی یعنی موسیقی افلاک را ایجاد می‎کنند.

اورانوسUranus :
قطر:حداقل(قطبی): ۴۸۰۰۰ کیلومتر
حداکثر(استوایی):۵۱۵۰۰ کیلومتر
فاصله از خورشید: متوسط ۰۰۰/۰۰۰/۸۷۰/۲ میلیون کیلومتر
دما: ۲۱۲ –
سال : نجومی:۰۱/۸۴ سال -هلالی: ۶۶/۳۶۹ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۱۰ساعت و ۴۹ دقیقه
جرم:۶/۱۴برابر زمین
حجم: ۶۷ برابر زمین

ویلیام هرشل موسیقی دان و منجم انگلیسی با تلسکوپ دست‎ساز خود در سال ۱۷۸۱ سیاره جدیدی را کشف کرد، او نام سیاره کشف شده را ژرژیوس سیدم نهاد که نام ژرژ سوم پادشاه انگلیس بود ولی هنگامی که پادشاه عقل خود را از دست داد هرشل نام سیاره را به اورانوس یکی از اساطیر رومی تغییر داد. این سیاره هفتمین کره از خورشید است. در سطح اورانوس پدیده‎ای به چشم نمی‎خورد ودر ظاهر به مانند توپ سبز رنگ است.همچنین اتمسفر آن به احتمال زیاد متشکل است از آمیزه ای از آمو نیاک و متان وهیدروژن است و این سیره شباهت بسیار زیادی به سیارات بزرگ دیگر مانند مشتری وزحل دارد. اورانوس از چندین جهت ویژگیهای منحصر به فرددارد: این سیاره اولین سیاره ای بود که بوسیله تلسکوپ کشف شد، کشف آن بر حسب تصادف بود ، چرخش معکوس دارد (در جهت عقربه های ساعتبه دور محور خودش می چرخد) .اورانوس همان مسیر سیارات دیگر به دور خورشید را می پیماید اما نسبتا کند تر و هر گردش کامل آن به دور خور شید ۸۴ سال طول می کشد. اورانو س ۵قمر دارد :میراندا ، آریل ، اومبریل ، تیتانیا و ابرون که همگی در صفحه استوایی سیاره اصلی ودر نتیجه تقریبا قائم بر مدار سیاره ،به دور آن می گردند. اندازه اقمار اورانوس از ۲۴۰ کیلومتر تا۰۰۰ ۱ کیلومتر است . شعاع مدار نزدیکترین قمر ۱۲۰۰۰۰ کیلومترو دورترین قمر ۵۸۰۰۰۰کیلومتر است.مطالعات اخیر نشان داده که اورانوس علاوه بر ۵ قمر ۱۱ حلقه باریک وبسیار تیره تر ز زحل دارد.

نپتونNeptune :
قطر:حداقل(قطبی): ۴۸۰۰۰ کیلومتر
حداکثر(استوایی):۴۹۰۰۰ کیلومتر
فاصله از خورشید: متوسط ۰۰۰/۰۰۰/۴۹۵/۴کیلومتر
دما: ۲۱۳ –
سال : نجومی:۸/۱۶۴ سال -هلالی: ۴۹/۳۶۷ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۱۵ساعت و ۴۸ دقیقه
جرم:۲/۱۷برابر زمین
حجم: ۵۷ برابر زمین

رصدهای بعدی وجود ناهنجاریهایی را در مدار اورانوس نشان داد به طوری که دانشمندان حدس زدند علت آن حرکات باید وجود سیاره‎ای دیگر باشد در سال ۱۸۴۶ اخترشناسان سیاره هشتم را در محلی که انتظار داشتند پیدا کردند و آن را به نام موجود اساطیری یونان نپتون نام نهادند.نپتون از حیث اندازه وهم از نظر ویژگیهای فیزیکی دیگر شبیه اورانوس است احتمالا ساختمان سیاره نیز شبیه ساختمان اورانوس ،زحل یا مشتری است اورانوس و نپتون را اغلب سیارات خواهر می‎نامند در حالی که فاصله این دو سیاره از هم ۱۰ بار از فاصله زمین تا خورشید بیشتر است.
نپتون جوی غلیظ دارد . مطالعات طیف نمودی وجود نوار های قوی متان ونیز خطوط جذبی هیدروژن مولکولی را در سطح این سیاره نشان می دهد.سطح نپتون را تعدادی خطوط سفید رنگ قطع می‎کند که مربوط به سیستم های طوفانی روی سطح آن است. علت آبی بودن رنگ آن وجود گاز متان است. نپتون به خاطر فاصله زیادی که از زمین دارد با چشم برهنه دیده نمی شود.
برای نپتون دو قمر کشف شده است :نخست تریتون که به فاصله چند ماه پس از کشف سیاره دیده شد، حرکت معکوس تریتون ممکن استبه خاطر دلایل زیر باشد:۱)پلوتن وتریتون هردو زمانی قمرهای نپتون بوده و حرکتی مستقیم داشتند۲)رویارویی نزدیک پلوتن وتریتون موجب دفع واخراج پلوتن (که سیاره ای مستقل گردید)و معکوس شدن جهت حرکت تریتون. دومین قمر نرئید که بعد از یک قرن کشف شد وبه قدری کم فروغ است که حتی با تلسکوپ های بزرگ هم دیده نمی شود و فقط از روش عکس برداری قابل مشاهده است.

احتمالا بر روی ماه یخ زده سیاره دور دست نپتون ، موسوم به تریتون، آتشفشانهای یخی وجود دارد.

پلوتنpluto:
قطر:۹۵۰/۵ کیلومتر(؟)
فاصله از خورشید: متوسط ۰۰۰/۰۰۰/۹۰۰/۵کیلومتر
دما: ۲۴۰ –
سال : نجومی:۴/۲۴۸ سال –هلالی:۳۶۷ روز
دوره تناوب(حرکت به دور محور):۳۹/۶روز
جرم:۲/۰برابر زمین(؟)
حجم: ۱/۰ برابر زمین(؟)
همان طور که نپتون روی مدار اورانوس تأثیر دارد معلوم شد که سیاره دور دست تر نیز وجود دارد که بر مدار نپتون مؤثر است.پرسیوال لاول یک اخترشناس آمریکایی به جستجوی این سیاره پرداخت ولی چون بدنبال سیاره بزرگ و گازی شکل روی عکس موجود می‎گشت موفق نشد. جستجوی این سیاره بیش از بیست سال طول کشیدتا در سال ۱۹۳۰ یک سیاره کوچک و کم نور به عنوان سیاره نهم توسط کلاید تامباو کشف شد . اعلام کشف آن در ۱۳ مارس ۱۹۳۰ همزمان بود با روز تولد پروفسور لاول سالگرد کشف اورانوس توسط هرشل ،نشانه این سیاره (PL) حروف اول پرسیوال لاول است.
این سیاره از نوع سنگی بود و فاصله چنان زیاد دارد که تلسکوپ هابل آن را به سختی می‎بیند. سرانجام نام پلوتن را یک دختر انگلیسی ۱۱ ساله پیشنهادکرد که مورد موافقت قرار گرفت. پلوتن که در حاشیه خارجی منظومه شمسی قرار دارد چنان از خورشید دور است که سطح آن را باید سرد و بی‎روح خواند. اتمسفر رقیق آن از جنس نیتروژن و متان است که احتمالاُ در فصل زمستان یخ می‎بندند و به صورت برف آبی کم رنگ می‎بارند. پلوتن از هر جای دیگری برای زندگی ما آدمیان نامناسب‎تر است. مسافرت رفت و برگشت آن ۳۰ سال طول می‎کشد، شارون قمر پلوتن تا سال ۱۹۷۸ کشف نشده بود.
به تازگی در اواخر سال ۲۰۰۵ دو قمر جدید برای پلوتن توسط تلسکوپ هابل کشف شده که هنوز نام مشخصی ندارند و تحقیقات همچنان ادامه دارد.
البته رازهای نامشخص زیادی درباره این سیاره وجود دارد.پلوتن در حضیض خورشیدی خود (نزدیک ترین فاصله نسبت به خو شید) از نپتون به خورشید نزدیک تر است ،به طوری که در آن هنگام نپتون بیرونی ترین سیاره است.
عده کمی معتقدند که شاید در بیرون پلوتن هم سیاره دیگری وجود داشته باشد در آن قسمت‎ها سیارکهای فراوانی پراکنده‎اند و آن منطقه را باید زباله‎دان منظومه شمسی خواند زیرا بازمانده سیارات به آن جا رانده می‎شود.
در خارج از منظومه شمسی ، خورشید فقط شبیه یک ستاره پر نور دیده می شود که چندان گرمایی نیز ندارد . روی سطح سیاره پلوتوبه قدری سرد است که جاندا ران در چند ثانیه مانند سنگ
یخ می زنند.

سیاره دهم ۲۰۰۳ UB 313:
سیاره X
مدت ها پیدا کردن سیاره ای فراتر از پلوتو در دستور کار دانشمندان بود.برای بسیاری این سؤال پیش آمده بود که آیا پلوتو آخرین عضو خاندان شمسی است یاخیر و آیا پس از آ ن هم ممکن است سیاره ای وجود داشته باشد؟
زمانی این سیاره را x یا مجهول می دانستند که قرار بود در ماورای مدار پلوتو باشد، همان طور که پلوتو زمانی سیاره x بود.
از دلایلی که باعث شد کشف این سیاره بسیار طول بکشد :مهمترین عامل ابزار بود که هم اکنون به پیشرفت قابل ملاحظه ای در این زمینه نسبت به قبل رسیده ایم.دلیل دیگرآن فاصله ای بود که این سیاره با ما دارد. این سیاره ۹۷ واحد نجومی با ما فاصله دارد (۹۷ بار از فاصله ما از خورشید دور تر) به عبارت دیگر:۱۴۵۵۰۰۰۰۰۰۰ کیلومترو در آن فاصله درخشش بسیار اندکی خواهد داشت.نکته دیگر محلی بود که بدنبال این سیاره می گشتیم .(اکثر سیارات منظومه شمسی در صفحه ای به دور خورشید می چرخند که به صفحه دایره البروج موسوم است . صفحه ای که اگر بخواهید در فضا تصور کنید خورشید را در مرکز صفحه قرار دهید ،زمین را در مداری به دور آن ، این صفحه مداری را امتداد بدهید در منظومه شمسی بقیه سیارات با اندکی اختلاف در این حدود هستند)، پلوتو انحراف بیشتری دارد اما به سیاره دهم که می رسیم ناگهان انحراف نزدیک به ۴۵ درجه دارد. یعنی کاملا مانند یک نیمساز صفحه را قطع می کند ، بنابر این محلی که سیاره در آن پیدا شد با محلی که مورد جستجو بود کاملا متفاوت است. ضمن اینکه این سیاره اکنون در اوج خود قرار دارد (دورترین فاصله نسبت به خورشید) به همین دلیل درخشش کمی دارد. تمام این عوامل دست به دست هم دادند تاپیدا کردن آن بسیار طول بکشد. وگروهی که مایکل بران سرپرستی آن را بر عهده داشت، یک گروه سه نفره که با همراهی کلاید روجیلو از رصد خانه جمینی ویکی دیگر از محققان مرکز اختر شناسی آمریکا ، این گروه بدنبال اجرام دور دست منظومه شمسی بودند ،در واقع هدف اصلی آنها جستجوی کویپر ها بود که این سیاره را کشف کردند.
هنوز نام مشخصی برای این سیاره در نظر گرفته نشده است. البته هنوز مشخص نیست که آیا این جرم به عنوان سیاره مورد قبول قرار می گیرد یا خیر؟ همانطور که هنوز این تصمیم گیری برای پلوتو به نتیجه ای نرسیده است.تصمیم گیری با IAU است که آیا پلوتو سیاره نهم ماست که در این صورت تعداد سیارات منظومه شمسی بسیار زیاد خواهد بود.پیشنهادی مطرح شد ه بود که پلوتو به عنوان سمبل قرار بگیرد و آن را از جهت تاریخی بپذیرند ،ولی از آن به بعد تعداد سیارات منظومه شمسی بسیار زیاد می شود ، و از لحاظ علمی بعید است که مورد پذیرش قرار بگیرد.( کاشف سیاره می گوید: منظومه شمسی یا ۸ سیاره دارد یا خیلی سیاره).
جنس سیاره به صورت دقیق مشخص نیست ولی با رفلکت های آن تخمین زده می شود که باید جنس آن از جنس اجزای کمربند کوییپر ،یخ آب و عناصر دیگر شیمیایی یخ زده باشد.برخی از طیف سنجی ها نشان می دهد که عناصر سنگی هم در آن وجود دارد و سیاره ، سیاره ای سنگی یخی است.
در مورد ابعاد آن هم قطعیت وجود ندارد بستگی به مقدار بازتاب نور خورشید دارد ،تخمین زده می شود بر اساس حداقل ها چیزی حدود ۲۷۰۰ کیلومتر باشد.
جرم آن دقیقا مشخص نیست . زمان نزدیک شدن به خور شید (حضیض خور شیدی) مدار پلوتو را قطع می کند وسیاره نهم حساب می شود.
تا کنون یک قمر برای آن کشف شده است .

اجزای کوچکتر منظومه شمسی :
شهاب و شهاب سنگ Meteors, Meteoroid , Shooting star:
در شبهای صاف ،حتما متوجه خطوط درخشان وگذرایی شده اید که در زمینه آسمان پر ستاره ظاهر می شوند واز بین می روند. این شهاب ها قطعات سنگهایی هستند که در فضا سر گردانندو ضمن حرکت ، با جو فوقانی زمین برخورد می کنند و حاصل اصطحکاک آن ها تولید حرارت زیاد ، سوختن و نورانی شدن است .
اگر شهابی چنان بزرگ باشد که بتواند با سطح زمین برخورد کند ،در این صورت شهاب سنگ نامیده می شود. همه ساله ،مقداری شهاب سنگ در نقاط مختلف زمین (واغلب در دریا ) فرود می آید.
دنباله دار ها Comet:
به مجموعه ای از سنگ ریزه،غبار و گاز های منجمد معلق در فضا دنباله دار می گویند. مدار حرکت دنباله دار ها بیضی بسیار کشیده است که گاهی از حاشیه منظومه شمسی نیز خارج می شود. معروف ترین دنباله دار که به اسم کاشف آن هالی نامیده می شود ،هر ۷۵سال یک بار ظاهر می شود . آخرین باری که این دنباله دار به زمین نزدیک شد سال ۱۹۸۵ بود.

سیارک ها Asteroid :
در فاصله ۵۵۰ میلیون کیلومتری از خورشید ، بین مدار های سیاره بهرام و مشتری ده ها هزار جرم آسمانی سنگی وجود دارد که سیارک نامیده می شوند. سرس بزرگترین سیارک است و فقط ۲۵/۱۰ کیلومتر عرض دارد . اغلب آن ها کوچک و به اندازه یک قلوه سنگ می باشند. ستاره شناسان معتقدند که سیارک ها قطعاتی از یک سیاره هستند که به دلایلی نا معلوم هیچگاه شکل نگرفته اند.

کهکشان ها و جهان بزرگ Galaxy:
همه ستاره هایی را که به هنگام شب در آ سمان مشاهده می کنیم در مجموعه ای گرد آمده اندکه به کهکشان راه شیری معروف است . منظومه شمسی خود ما هم بخشی از همین کهکشان است(در یکی از بازو های کهکشان راه شیری) . در این صورت آنچه در فضا وجود دارد ،همین یک مجموعه است! با نگاه کردن به تصاویر دیگر کهکشان ها میتوانید حدس بزنید که به جز کهکشان ما مجموعه ی ستارگان یا کهکشان های بسیار متعدد دیگری هم در فضا وجود دارد که تعداد ستارگان هریک ، ممکن است به میلیون ها عدد برسد. تعداد خود کهکشان ها هم از حد شمارش خارج است . در عین حال ،بین کهکشان ها گاهی هزار ها وبلکه میلیون ها سال نوری فاصله وجود دارد. بنا بر این ،عملا باید گفت که فضا بی انتهاست. کهکشان راه شیری مانند چرخی بزرگ به دور خود می چرخد. خورشید وستارگان نزدیک ما با سرعت ۲۴۰ کیلومتر بر ثانیه حول مرکز کهکشان در حرکتند! اما به علت عظمت کهکشان ۲۰۰میلیون سال طول می کشد تا خورشید یک بار حول مرکز آن بچرخد.
البته کهکشان های دیگر چنان دورند که فقط با تلسکوپ های بزرگ ،آن هم در مدت زمان طولانی می توان از آن ها عکس گرفت.

سحابی هاNebulae :
سحابی ابری وسیع متشکل از غبار وگاز است. گازهایی که آن را تشکیل می دهند فوق العاده رقیق و در دمایی کم هستند . سحابی ها به علت نور خود نمی تابند بلکه بر اثر نور ستارگان مجاور قابل رویت هستند . در صورتی که به این ترتیب مرئی شده باشند ،به ستارهای محو وابری می مانند.ولی به اندازه و ساختمان واقعی آن ها فقط به کمک تلسکوپ می توان پی برد.سحابی های دیگر ،تاریک هستند ومانع نور سترگانی می شوند که پشت آنها قرار دارند.

صورت های فلکی:
به نظر می رسد با وجود این همه ستاره در آسمان تعیین محل یکی از آن ها کاری غیر ممکن است.به همین سبب بوده است که منجمان قدیم به منظور تشخیص و نام گذاری بسیاری از ستارگان ، الگوهای معینی را برای گروه های از ستارگان یافته وهر گروه را به جانور یا شییء آشنا تشبیه کرده اند و مجوع این گروه ها را صورت فلکی نامیده اند. در مجموع حدود ۸۰ صورت فلکی پیشنهاد شده است.در شب های مختلف سال،صورت های فلکی متفاوتی پدیدار می شوند ، زیرا زمین در روی مدار خود جابجا می شود و هر شب رو به قسمت معینی از آسمان قرار می گیرد.

صورت ها ی فلکی که در فصل مختلف سال می توان دید ،متفاوت اند. طول زمان مشاهده هرصورت فلکی با بقیه متفاوت است.
کره سماوی Celestial sphere :
به منظور توضیح بعضی از مفاهیم اختر شناسی و همچنین امور دریا نوردی ، اختر شناسان طبق نظریه بطلمیوس ، زمین را در مرکز کره ای بسیار بزرگ و فرضی تصور می کنند که تمام اجرام سماوی در روی آن واقع اندو به دور زمین می چرخند.طبعا ، ما همیشه نیمی از این کره فرضی را می بینیم ، زیرا نیم دیگر آن در زیر سطح افق واقع شده است برای این کره فر ضی می توان قطبین و منطقه استوا نیز در نظر گرفت . در چنین کره ای چون زمین به دور خورشید می گردد ،در هر ماه از سال ، زمین را در محل معینی از مدار خود می یابیم . در این محل ،منظره آسمان شب نیز چون متوجه راستای معینی است ،ستارگان ویژه ای را در جلوی چشم ما پدیدار می سازد که در ماه قبل یا بعد، آن ها را در همان وضعیت نمی یابیم . بعد از سپری شدن ۶ ماه ،زمین به نقطه ای مقابل محل قبلی می رسد وطبعا منظره ی آسمان عوض می شود (زیرا قسمت مربوط به ۶ ماه پیش در روز قرار می گیرد که هوا روشن است).
ولی بعد از گذشت یک سال ،دوباره همان منظره قبلی را مشاهده خواهید کرد.

کره سماوی و وضع زمین نسبت به آن
قدما در مجموع ،۱۲ صورت فلکی ویژه (برج) را در نظرمی گرفتند و محل آنها را در حول منطقه ی استوا ی کره سماوی می دانستند. به همین دلیل ، به این محل که مانند کمر بند ی فرضی زمین را احاطه کرده است، منطقه البروج گفته می شود.
بدین ترتیب خورشید در هر ماه از مقابل یکی از صورت های فلکی ۱۲ گانه طلوع می کند. قبل از آنکه نام ماه های ایرانی،عربی یا غربی مرسوم شود، ماه ها را به نام همان برج ها می خواندند(حمل، ثور، جوزا و…).

ستارگان Stars:
ستارگان گوی های بسیار بزرگی از گاز های بسیا ر گرم هستند که بواسطه نورشان می درخشند. در سطح دمای آن ها هزاران درجه است ودر داخل دمایشان بسیار بیشتراست. در این دما ها ماده نمی تواند به صورت مایع یا جامد وجود داشته باشد.گاز هایی که ستارگان را تشکیل می دهند بسیار غلیظ تر از گاز هایی هستند که معمولا در سطح زمین وجود دارند.چگالی های فوق العاده زیاد آن ها در نتیجه فشار های عظیمی است که در درون آن ها وجود دارد. ستارگان در فضا حرکت می کنند ، اما حرکت آنها در آسمان به آسانی مشهود نیست.حتی هزاران سال نیز حرکت قابل ملاحظه ای در آنها مشهود نیست. ای ثباط هزار ساله در نتیجه فاصله عظیم ما با آن ها است . با این فواصل چندین هزار سال طول خواهد کشید تا تغییر قابل ملاحظه ای در نقش ستارگان پدید آید.

در یک نقطه معین از روی زمین خورشید گرفتگی کامل هر ۳۶۰ سال یک بار صورت می‎گیرد. حرکات اجرام آسمانی را قدما نیز با ایجاد بناهایی چون استون هیچ واقع در انگلیس پیش بینی می‎کردند. مثلاً در همان بنا در روز وسط تابستان سنگها در امتداد جهت طلوع خورشید واقع می شوند.

کسوف خورشید
عکسی از کسوف در فوریه ۱۹۷۹،لحظه ای پیش از تاریکی کامل،در این عکس چند زبانه خورشیدی به صورت لکه های پر نور نارنجی رنگ بر لبه خورشید دیده می شود،دانشمندان از کسوف برای مطالعه تاج های خورشیدی استفاده می کنند.
:Planet سیاره
سیارات اجرام تقریبا کروی جامد وبزرگی هستند که به دور خور شید می گردند.از مشخصات بارز سیارات می توان به این نکبت توجه کرد: سیارات با نوری پایدار می درخشند، سیارات در آسمان سیر می کنند، سیارات در تلسکوپ مانند قرصی کوچک می نمایند، سیارات را می توان در نوار باریکی از آسمان یافت. همه سیارات نسبتا سرد هستند ونور خورشید آنها را مرئی می سازد.

امروزه با استفاده از تلسکوپ و امکانات پیشرفته رصد ستارگان و سیارات صورت می‎گیرد و به خاطر عدم شفاف بودن جو از سفینه‎ها و تلسکوپ‎های فضایی به طور مستقیم در بالای اتمسفر و خارج از آن استفاده می‎شود.

در خارج منظومه شمسی به فضای خالی و وسیعی می‎رسیم که نور خورشید برای رسیدن به آن جا باید ۵/۵ ساعت راه را طی کند. نزدیک‎ترین ستاره به
منظومه شمسی هم حدود ۴ سال نوری با ما فاصله دارد.محل دورترین ستاره شناخته شده در جهان هم ۱۵ میلیون سال نوری فاصله دارد. زمین ما که روزی مرکز عالم تصور می‎شده امروزه جواهر آبی رنگ کوچکی است که در فضای بیکران قوطه‎ور است

به زودی نسخه مصوری از این مقاله آموزشی به همراه ذکر منابع به دو صورت html وword در اختیار علاقه مندان توسط سایت پارس اسکای قرار می گیرد.
با تشکر فراوان از برنامه آسمان شب و بویژه آقای پوریا ناظمی.
پیشاپیش از پیشنهادات و انتقادات شما در زمینه این مقاله الکترونیکی
درجهت بهبود ویرایش نسخه نهایی تشکر می کنم .

تحقیق و تهیه :سید اسماعیل حسینی مروجی۴/۱۳۸۳