اختفاء و رصد آن

اجرام سماوی در فواصل مختلفی از زمین قرار دارند و این عامل باعث می شود که گاهی یکی از آنها از جلوی دیگری عبور می کنند. بارزترین حالت این پدیده خورشیدگرفتگی است که از دید ناظر زمینی ماه از جلوی خورشید عبور می کند. در این وضعیت قطر زاویه ای این دو جرم تقریبا” یکی است.حالت دیگر وقتی است که یک جرم کوچک(از لحاظ قطر زاویه ای) از مقابل جرم بزرگی عبور کند که به این پدیده « گذر » گفته میشود. حالت دیگر که مورد بحث ما است وقتی اتفاق می افتد که جرم بزرگی (از لحاظ قطر زاویه ای) از مقابل جرم سماوی کوچکتری عبور کند و باعث شود که برای مدتی این جرم از نظر ما پنهان شود. به این پدیده اصطلاحا” «اختفاء»گفته می شود.

چون ماه بزرگترین جرم سماوی آسمان شب است. معمولترین اختفا ها توسط ماه به وجود می آید. به طور متوسط ماه در هرشبانه روز۱۳/۵ درجه در امتداد دایرهالبروج جابه جا می شود و بسیار اتفاق می افتد که ماه از مقابل ستاره ها عبور کند.در این حالت ماه برای مدتی (حدود یکساعت) در جلوی ستاره قرار می گیرد و مانع رسیدن نور آن به ما می شود. حتی گاهی اوقات ماه از مقابل سیاره،سیارک،اقمار دیگر سیارات عبور می کند. ماه نزدیکترین جرم سماوی نیز است، به همین دلیل اختفا یک ستاره برای ناحیه کوچکی از کره زمین قابل مشاهده است. اختلاف منظر باعث می شود که زمان دقیق و نقطه تماس شروع اختفا برای مکان های مختلفی که شاهد آن هستند فرق کند. بنابراین زمان سنجی شروع اختفا یکی از مواردی است که راصدان باید به آن بپردازند. مهمترین کار برای زمان سنجی تنظیم دقیق ساعت دیجیتالی است. برای اطمینان می توانید از امواج SW رادیو نیز استفاده کنید. این امواج در فرکانسهای MHz ۵،۱۰،۱۵،۲۰ دریافت می شود. دقت یک ثانیه برای شروع کار مناسب می باشد ولی برای کارهای دقیق احتیاج به دقت چند دهم ثانیه است. ابزار مورد نیاز برای رصد بستگی به قدر ستار ه ای دارد که دچار اختفا می شود. اگر ماه در حالت کامل نباشد و اختفا با تماس ستاره با زمین تاب شروع شود، رصد آن آسانتر است. دوربین های ویدیویی با بزرگنمایی مناسب ابزارهای مفیدی برای رصد و زمان سنجی هستند. گاهی اوقات یک سیاره یا سیارک باعث اختفا می شود.

برای رصد اختفاهای سیارکی احتیاج به تلسکوپ(حداقل اینچی) است. برای تعیین زمان دقیق شروع اختفا می توان از دوربین ویدیویی متصل به تلسکوپ استفاده کرد.به علت اینکه سیارکها اجرام کوچکی هستند، کل مدت اختقا کوتاه است.(حدود چند ثانیه) معمولا” اختفا سیارکی در بخشی از یک کشور قابل مشاهده است.زمان شروع و مدت اختفا به مکان ناظر بستگی دارد.راصدانی که به خط مرکزی اختفا نزدیک هستند، مدت آن را طولانی تر می بینند. رصد دقیق این نوع اختفا برای تعیین شکل و اندازه سیارکها استفاده می شود. برای این منظور رصدگران ناحیه ای که اختفا در آن مشاهده می شوند به رصد و ثبت زمان دقیق (با دقت چند دهم ثانیه) شروع و پایان اختفا می پردازند. در رصد اختفا ابزار مورد استفاده و دقت ثبت اهیت زیادی دارد.در سراسر دنیا مراکز مختلفی برای پیش بینی اختفا ها وجود دارند که معروفترین آن «انجمن بین المللی زمان سنجی اختفا»(IOTA ) است. البته متاسفانه اکثر این پیش بینی ها برای آمریکا ، اروپا انجام می شود. اگر به نرم افزارهای نجومی معتبر دسترسی داشته باشید،خودتان می توانید به پیش بینی اختفا در محل رصد خود بپردازید. همیشه زودتر از زمان پیش بینی شده رصد را شروع کنید تا اختفا را از دست ندهید. زمان شروع اختفا را با آخرین دقت ممکن ثبت کنید. در گزارش خود به نام و مشخصات جرمی که دچار اختفا می شود، مختصات دقیق مکان رصد و مشخصات ابزار مورد استفاده اشاره کنید.

اختفا جایگاه ویژهای در نجوم دارد. حلقه های سیاره اورانوس به وسیله اختفا کشف شد. رصد اختفا یکی از روشهای مطالعه جو سیارات و اقمار آنها است. جا دارد که منجمان عزیز کشورمان رصد این پدیده مهیج را در فهرست کارهای خود قرار بدهند.