شهابواره ها

محمد رودباری

شهاب ها اجرام کوچک جامدی(بشتر به اندازه شن)اندکه فضارادرمی نوردند و اکثر آن ها در همان مدارهایی حرکت می کنند که در اشغال ستاره های دنباله دار است.مطالعه ی مواضع و حرکت های آن ها حاکی از آن است که شهابوارها بقایای ستاره های دنباله داری اند که بخش بزرگی از جرم خود را ضمن عبورهای متوالی از نزدیکی خورشید از دست داده اند.اندک زمانی پس از از مرگ دنباله دار این ذرات که جاذبه گرانشی شان توان آن را ندارد که انسجام و پیوستگی آن ها را به یک دیگر سبب شود اجتماع به هم فشرده ای را به وجود می آورند که”کپه ی سنگ ریزه های متحرک” توصیف خوبی از آن است.این اجتماع را کپه می نامیم.

با گذشت زمان برخورد و پراکندگی زیادی درمیان این ذرات همه در طول مدار بیضوی وهم درعرض آن صورت می پذیرد توده دراز شده وکشیده ای از این ذرات که ممکن است در سرتاسر مدار گسترده باشد به نهر موسوم است.کپه یا نهرهای متراکم رگبارهای شخانه ای راپدید می آورند در شب های خاصیاز سال می توان آن ها را دید .نهرهای پراکنده مسئول شخانه های گاهگاهی اند که در هرشب تاریک وصاف دیده می شوند.

زمین در حین حرکت برمدارش پیوسته بابسیاری از این ذرات جامد پراکنده برخورد می کند که اکثریت عظیم آن ها از این برخورد جان سالم به در نمی برند.این شهابوارها که هنگام ورود به جو زمین سرعت های نسبتا زبادی(۳۰کیلومتردر ثانیه)دارند براثرگرمای حاصلا از تراکم هوادرجلوی آن هاو اصطکاک میان هوا وسطح شان می سوزند وخاکستر می شوند.شهابواره نخست در ارتفاع های ۱۰۰تا۱۵۰کیلومترمرئی می شوند.اکثر آن ها درارتفاع های ۵۰تا۸۰کیلومتراز بین می روند.

پدیده ی نوری که از ورود شهابوارهابه جوزمین حاصل می شود شخانه یانیز شهاب تیر نام دارد:نوری که ناظر می بیند معلول برخورد اتم هایی که از شهابوارها واجهیده اند با اتم های هوای داغ است.

حجمی که این اتم های برخورد کننده اشغال می کنندلوله ای است که طول آن جرقه نور است و مقطع آن دایره ای به قطر۳متر یا بیشتر.

تیرهای شهاب بسیار زیاد اند:دریک شب صاف در هر نقطه ای از زمینبیش از۵شخانه را درهرساعت می توان دید.عده ی کل آن ها در یک شب درسراسر زمین بالغ بر۲۰میلیون براورد می شود.تعداد شخانه های کم نورتر که تنها به کمک تلسکوپ دیده می شوند بین۵تا۱۰هزار میلیون براورد می شود.

غباری که از خاکسترشدن شخانه ها به جا می ماندبه آرامی بر زمین می نشیند وروز ها صد تن بر حجم زمین می افزاید.

گهگاه شهابواربزرگی با جو زمین برخورد می کند واز آن چیزی به جا می ماند و در مسیرش گرمایی عظیم ایجاد می شود.چنین باقی مانده ای شهاب سنگ نام دارد.شهاب سنگ ها را در موزه های مختلف می توان دید.اندازه ی بعضی از آن ها چند متر است. شهاب سنگ ها مدارهای مستقیم با زاویه ی میل کم را می پیمایند.این نکته و داده های دیگردال برآن است که شهاب سنگ ها زمانی از اعضای جمعیت سیارکی بوده اندنه از بقایای ستاره های دنباله دار(شهابوارهای دیگر که از برخورد باجو زمین جان سالم به در نمی برند از بقایای ستاره های دنباله دار اند).

تا آنجاکه می دانیم زمین بارها با شهاب سنگ های به راستی غول آسابرخوردکرده است.شهاب سنگ ۳۰ژوئن۱۹۰۸که در حدود۴۰۰۰۰تن وزن داشت خوشبختانه در نقطه ای متروک درسیبریه ی مرکزی سقوط کرد و موجب مرگی نشد،ولی صدمی زیادی به اراضی جنگلی وارد آورد.

نشانه واثر شهاب سنگ غول آسای دیگردر صحرای شمال شرقی آریزونا(آمریکا)درنزدیکی کانیون دیابلو به جا مانده است.قطردهانه ای که ازبرخورد به جا مانده نزدیک به۱۲۰۰متراست وآن را کناره ای احاطه کرده که۴۲متر از سطح دشت سنگ آهکی مجاوربلندتراست.قعردهانه ،نزدیک۱۸۰متراز کناره پایین تراست.برآوردهای زمین شناختی براساس مطالعه ی سنگ های داخل دهانه دال بر آن اند برخوردشهاب سنگ بازمین در حدود۳۰یا۴۰هزارسال پیش روی داده است.درسال های دهه۱۹۷۰سی دهانه شهاب سنگی شناخته ش و تعداد زیادی تشکیلات زمین شناختی دیگرکه از برخورد شهاب سنگ ها به وجود آمده بود تشخیص داده شد.این مجموعه شامل دهانه۵۶کیلومتری مانیکواگان در کبک کانادانیز می شود.

منبع : نجوم به زبان ساده – مایردگانی – محمدرضا خواجه پور – انتشارات گیتا شناسی