خورشیدگرفتگی

خورشید گرفتگی زمانی رخ می دهد که سایه ماه روی سطح زمین می افتد .برای این باید ماه بین زمین وخورشید باشد.در حقیقت خورشید گرفتگی اختفاء خورشید توسط ماه می باشد از طرف دیگر باید به آن گرفتگی زمین گفت چراکه طبق تعریف گرفتگی زمین از سایه جسم دیگر یعنی ماه گذر می کند.

خورشید گرفتگی تنها زمان ماه نو رخ می دهد یعنی زمانیکه ماه در حالت مقارنه با خورشید می باشد اما بدلیل زاویه مداری ماه با صفحه مدار زمین که مقدار آن ۱۵/۵ درجه می باشد در هر ماه نو گرفتگی رخ نمی دهد.شرط مهم گرفتگی علاوه بر مقارنه قرار گرفتن ماه در نقطه گره مداری هم می باشد.البته این تطابق صددرصد لازم نیست و۷۵/۱۸ روز قبل یا بعد از این موقعیت ویژه نیز می توان منتظر رخ دادن گرفتگی بود.همین زمان موجب بوجود آمدن فصل گرفتگی شده است.از آنجاییکه ماه سینودیکی (۵/۲۹روزه) کمتر از فصل گرفتگی می باشد در هر فصل گرفتگی امکان رخ دادن دو گرفتگی وجود دارد.

با توجه به اینکه نقاط گره ای روی دایرﺓ البروج به سمت غرب حرکت می کنند ماه در کمتر از ۶ ماه به نقطه گره مقابل می رسد وبعد از گذشت ۶۲/۴۳۶ روز نیز به همان گره اولی می رسد این زمان سال گرفتگی نام دارد.

طی هرسال امکان وقوع ۴ گرفتگی وجود دارد امااز آنجاییکه سال تقویمی مقداری از سال گرفتگی بلندتر است امکان وقوع گرفتگی پنجم نیز در بعضی موارد نادر وجود دارد وآنهم فقط در ماه ژانویه یا دسامبر.در سال ۲۲۰۶ یکی از آن سالهای نادر است.بطور معمول هر سال دو گرفتگی خورشید رخ می دهد.بدلیل مشابه بودن شرایط جهت وقوع ماه گرفتگی بدنبال یا قبل ازهر خورشید گرفتگی ماه گرفتگی نیز رخ می دهد.

از زمان بابلیها آشکار شده بوده است که گره بعد از هر ۱۸ سال و۳/۱۰ روز به موقعیت قبلی خود بر می گردد این زمان به نام دوره ساروسی معروف است.این زمان شامل ۲۲۳ ماه سینودیکی یا ۳۲/۶۵۸۵ روز می باشد.این زمان با ۱۹ سال گرفتگی که برابر با ۷۸/۶۵۸۵ روز است نزدیکی زیادی دارد بنابراین بعد از گذشت هر دوره ساروسی (۳۲/۶۵۸۵روز)یک گرفتگی باشرایط مشابه تکرار می شود گفته می شود این گرفتهای مشابه تشکیل یک سری می دهند.عدد ۳۲/۰ یعنی قسمت اعشار ۳۲/۶۵۸۵ مسئول انتقال گرفت های مشابه به سمت غرب به اندازه یک سوم محیط زمین یعنی ۱۲۰ درجه جغرافیایی است. تفاوت دو عدد ۳۲/۶۵۸۵ و۷۸/۶۵۸۵ یعنی ۴۶/۰ نیز موجب انتقال مسیر گرفتگی به اندازه ۲ تا ۳ درجه به سمت شمال یا جنوب مسیر گرفتگی قبلی می شود.در نهایت٬ هر دوره ساروسی به سمت قطبها پیش رفته ودر آخر پایان می یابد.این زمان در حدود ۱۲۶۲ سال بوده وشامل حدود ۷۰ گرفتگی می باشد.

اندازه ظاهری ماه وخورشید آنگونه که از زمین مشاهده می شود بسیار نزدیک بهم می باشد امابدلیل مدارهای بیضوی زمین وماه دارای تغییراتی نیز می باشد.

بسته به فواصل بین خورشید ماه وزمین گرفتگی متفاوت خواهد بود.

در خورشید گرفتگی کلی اندازه ظاهری ماه از خورشید بزرگتر بوده ومخروط سایه ماه به سطح زمین می رسد نقاطی از زمین که در این سایه قرار گرفته باشند می توانند شاهد یک گرفتگی کلی باشند که در آن آسمان نسبتا” تاریک شده ستاره های پرنور آسمان ظاهر شده ومی توان تاج خورشید را نیز مشاهده کرد.زمانی که ماه در نقطه حضیض مداری خود باشد( اندازه ماه بزرگترین باشد) وخورشید در اوج باشد (اندازه خورشید کوچکترین باشد)

خورشید گرفتگی میتواند تا ۷ دقیقه و۳۱ ثانیه ادامه پیدا کند. این مقدار بیشینه گرفتگی خورشید می باشد.البته برای وقوع این بیشینه مکان گرفتگی باید در نزدیکی استوای زمین وزمان رخ دادن نیز در وسط روز یعنی ظهر هنگام باشد.

در خورشید گرفتگی حلقوی اندازه ماه نسبت به خورشید کوچکتر است وقرص ماه نمی تواند کل قرص خورشید را بپوشاند در این حالت آسمان تاریک نمی شود ونمی توان شاهد تاج بود.در خورشید گرفتگی حلقوی مخروط سایه ماه به زمین نمیرسد.

در خورشید گرفتگی کلی –حلقوی اندازه ظاهری ماه وخورشید برابر است و در ابتدا وانتهای گرفتگی در نقاطی که گرفتگی آغازو پایان می یابد گرفتگی حلقوی رخ می دهد ولی در نقاط میانه گرفتگی کلی رخ می دهد.در واقع درابتدا نوک مخروط سایه به زمین نمی رسد (گرفتگی حلقوی) بعد از مدتی نوک مخروط به زمین رسیده( گرفتگی کلی )والبته دوباره از زمین فاصله گرفته وگرفتگی دوباره حلقوی می شود.

در خورشید گرفتگی جزیی مرکزقرص ماه از روی مرکز قرص خورشید عبور نمی کند وماه بدلیل کوچک بودن ظاهری نمی تواند جلوی کل قرص خورشید را بپوشاند. این خورشید گرفتگی از مناطق وسیعتری از زمین قابل مشاهده است گفتنی است که این نقاط در منطقه نیم سایه ماه قرار دارند.در زمان خورشید گرفتگی کلی مناطقی که در خط گرفتگی نیستند یعنی مناطقی که شمال یا جنوب این خط هستند شاهد خورشید گرفتگی جزیی خواهند بود وهر چه فاصله آنها با خط گرفتگی بیشتر باشد مقدار گرفتگی هم کمتر خواهد بود.

خورشید گرفتگی یکی از بهترین اتفاق هایی است که میتوان رصد کرد زیرا باید گفت واقعا خورشید گرفتگی پدیده ای بی همتاست